Handreiking briefadressen en het voorkomen van dakloosheid

Regelmatig komen verhalen als die van docente Yvonne in het nieuws. Deze verhalen laten zien dat dak- en thuisloosheid in de afgelopen jaren vele (nieuwe) gezichten heeft gekregen. In de afgelopen tien jaar is het aantal geschatte daklozen in Nederland volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) verdubbeld: van 17.800 in 2009 tot 32.000 in 2021. (1) De grootste stijging is onder jongeren en personen met een niet-westerse migratieachtergrond. Dit is een trend die het Kabinet wil keren.

Op verzoek van staatssecretaris Blokhuis bracht de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving (RVS) advies uit over preventie van dakloosheid. In dit adviesrapport wordt het niet verstrekken van een briefadres als één van de oorzaken voor dakloosheid aangewezen. (2) Het komt volgens de RVS regelmatig voor dat burgers niet zijn ingeschreven in de BRP, of uitgeschreven (dreigen te) worden. Volgens de RVS kan dit forse consequenties hebben: niet ingeschreven zijn met een Nederlands adres in de BRP kan burgers uitsluiten van zorg en voorzieningen die zij nodig hebben. Een briefadres kan dat voorkomen en is een noodzakelijke eerste stap in de richting van herstel. Toch worden aanvragen voor briefadressen nog regelmatig afgewezen. (3)

Per 1 januari 2022 vond er daarom een wijziging plaats in de Wet basisregistratie personen, met als doel deze burgers als ingezetenen ingeschreven te hebben in de BRP en daarmee dakloosheid en/of verdere escalatie van persoonlijke problematiek te voorkomen. Deze wijziging houdt in dat 'de daarin genoemde bevoegdheid van het college van burgemeester en wethouders (B&W) om in bepaalde gevallen ambtshalve een briefadres op te nemen is vervangen door een expliciete wettelijke verplichting.' De wijziging geldt voor alle gemeenten in Nederland, waar de registratie van inwoners (ingezetenen) in de BRP plaatsvindt.

Het voorkomen van (verdere) escalatie na dakloosheid vergt samenwerking tussen verschillende gemeentelijke afdelingen en maatschappelijke partners. Dat zal soms om maatwerk vragen. Door maatwerk toe te passen, kunnen gemeenten een keten van besluiten en gebeurtenissen doorbreken en daarmee dakloosheid terugdringen. (4)

Hoewel sommige gemeenten in de afgelopen jaren al ervaring hebben opgedaan met samenwerking tussen Burgerzaken en het sociaal domein, is het zoeken naar maatwerkoplossingen voor andere gemeenten nieuw. De ministeries van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK), Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) en Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) hebben daarom gezamenlijk aan Divosa gevraagd om, in het kader van bovengenoemde wetswijziging in de Wet BRP, gemeenten te ondersteunen bij een goede uitvoering. Doel van deze handreiking is om concrete handvatten en voorbeelden te bieden, zodat gemeenten praktisch uitvoering kunnen geven aan de gewijzigde regelgeving.

Leeswijzer

Voor een goede uitvoering van deze onderwerpen is enige achtergrondkennis over de (aard van) de Wet BRP en de wetswijziging van belang. Een beter begrip van het spanningsveld waarin gemeenten moeten handelen en welke basale afwegingen en beleidskeuzes elke gemeente zal moeten maken, is het onderwerp van hoofdstuk 1: 'Introductie: de opgave voor gemeenten'.

De hoofdstukken 2 en 3 van deze handleiding beschrijven vervolgens op welke manieren gemeenten kunnen werken rond het verstrekken van briefadressen.

Hoofdstuk 2: 'Samenwerking met partners' beschrijft op welke manieren gemeenten de samenwerking tussen afdelingen en met het maatschappelijk veld kunnen inrichten, en hoofdstuk 3 volgt het proces van aanvraag tot toekenning van het briefadres. Deze beschrijving wordt in de tekst regelmatig onderbroken met de markering: Let op.

Hoofdstuk 4: 'Proces in de praktijk: casuïstiek' gaat in op enkele veel voorkomende situaties en geeft concrete handvatten voor beleid, uitvoering en samenwerking in deze situaties.

Tot slot bevat hoofdstuk 5 aanvullende informatie om verder te lezen.

Deze handreiking is gebaseerd op diepte-interviews met 9 gemeenten; processcans in 6 gemeenten (met in totaal 29 interviews); interviews met 6 ervaringsdeskundigen, 2 belangenbehartigers en de NVVB; en input van 32 betrokkenen tijdens 3 inspiratielabs. Een nadere verantwoording en een overzicht van respondenten is te vinden in de bijlage: 'Verantwoording'.