Rechtsbescherming in vraag en antwoord

Rechtsbescherming is volgens een gangbare definitie 'het geheel van mogelijkheden om (achteraf) op te komen tegen besluiten en handelingen van de overheid'. Dat betekent dat er toegankelijke informatie is, zodat mensen weten wat hun rechten en plichten zijn. Ook moeten inwoners de mogelijkheid hebben om in bezwaar of beroep te gaan tegen een besluit en naar de rechter te stappen als zij vermoeden dat hun recht geschonden is. 

Samen met veel partnerorganisaties heeft het programma Robuuste rechtsbescherming van Divosa en Sociaal Werk Nederland de volgende ambitie geformuleerd:

‘Laagdrempelige en goede sociaaljuridische informatie, advies en ondersteuning voor iedereen, waar je in Nederland ook woont en wat je situatie ook is.

Iedereen moet kunnen rekenen op passende sociaaljuridische hulp en een overheid die de rechten van haar inwoners beschermt, bijvoorbeeld bij levensgebeurtenissen. Daarvoor is een herkenbaar en onafhankelijk aanbod nodig, dat dichtbij te vinden is. Een persoonlijke aanpak, waarbij mensen zich gehoord en gesteund voelen.

Goede samenwerking tussen gemeenten, sociale en juridische organisaties zorgt ervoor dat je altijd terecht kunt voor de juiste hulp. Het maakt niet uit waar en bij wie je aanklopt. Doel is om problemen te voorkomen en te zoeken naar mensgerichte oplossingen.’ 

Met ‘rechtshulp’ bedoelen we hulp bij juridische problemen. Dat kan bestaan uit informatie en advies, eenvoudige diensten zoals hulp bij het invullen van een formulier of het opstellen van een brief of verweerschrift, of naar meer uitgebreide begeleiding en bemiddeling tot aan procesvertegenwoordiging bij de rechter.

Rechtsbescherming richt zich vooral op besluiten en handelingen van de overheid. Dat betekent ook dat er toegankelijke informatie moet zijn, zodat mensen weten wat hun rechten en plichten zijn. Rechtshulp gaat over hulp bij juridische vragen op alle leefgebieden. Rechtshulp wordt meestal geboden door een rechtshulp- of dienstverlener.

De termen sociaaljuridische dienstverlening en sociaaljuridische ondersteuning worden vaak door elkaar gebruikt. Binnen het programma Robuuste rechtsbescherming kiezen we ervoor om beide begrippen dezelfde betekenis toe te kennen. Wij zien het als het aanbod aan sociaaljuridische informatie, advies en/of hulp voor inwoners, bijvoorbeeld over wet- en regelgeving. Ook wordt er bij de ondersteuning gekeken naar zowel de sociale en juridische aspecten van een probleem.

Lees hier meer over het huidige aanbod aan eerstelijns sociaaljuridische ondersteuning.

Bij organisaties in de eerste lijn krijgen inwoners (gratis) informatie, advies en ondersteuning. In de tweede lijn is er sprake van juridische ondersteuning bij complexere zaken en/of vertegenwoordiging in formele procedures en (bemiddelings)trajecten, bijvoorbeeld door een advocaat of mediator. 

Rechtsbijstand gaat verder dan rechtshulp. Het gaat om complexere adviezen of conflicten, waarvoor een advocaat of mediator nodig is. Mensen met een laag inkomen hebben recht op vergoeding van een deel van de kosten. Advocaten en mediators kunnen deze vergoeding, ook wel een ‘toevoeging’ genoemd, aanvragen bij de Raad voor Rechtsbijstand. Een inwoner betaalt dan alleen een eigen bijdrage.

Toegang tot het recht gaat over begrijpen wat je rechten en plichten zijn, weten waar je informatie over wetten en regels kunt vinden en toegang hebben tot de rechter. 

In reactie op de Parlementaire Ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag (POK) heeft het kabinet Rutte III plannen gemaakt om de publieke dienstverlening te verbeteren en hiervoor geld (POK-middelen) uitgetrokken. Voor gemeenten is tot en met 2027 jaarlijks € 150 miljoen beschikbaar, waarvan € 23 - € 25 miljoen voor Robuuste rechtsbescherming. Zij ontvangen dit via het gemeentefonds. Meer informatie vind je in de handreiking rechtsbescherming. 

Dejuridiseren gaat over het streven om als overheid meer in overleg op te lossen en minder strikt via wet- en regelgeving of met (harde) sancties. Bijvoorbeeld door bij de behandeling van aanvragen of bezwaren eerst de inwoners te bellen en een informele oplossing te zoeken, in plaats van direct de formele procedures te doorlopen. Lees hoe de gemeente Tilburg deze werkwijze toepast.

De ‘menselijke maat’ bij de overheid is een manier van werken waarbij de mens én de bedoeling van (sociale) wet- en regelgeving centraal staan. De manier van werken kan ook worden geduid als ‘burger- of mensgericht werken’. Lees meer over hoe je ruimte pakt voor de menselijke maat.

Sociaal raadslieden helpen inwoners op een laagdrempelige manier met informatie, ondersteuning, adviezen, brieven en bezwaarschriften. Het kan hierbij gaan over inkomen, uitkeringen, schulden, werk, wonen, belastingen, toeslagen, kwijtschelding, onderwijskosten en -financiering, familierecht, consumentenzaken en vreemdelingenzaken. Het werk van sociaal raadslieden is onderdeel van het brede sociale werk. Bekijk het overzicht van sociaal raadslieden in Nederland.

Het Juridisch Loket geeft gratis juridisch advies aan inwoners met een laag inkomen en weinig spaargeld. Het Juridisch Loket beantwoordt vragen op het gebied van wonen en leven, werk en inkomen, familie en relatie, politie en justitie, aankopen en garantie en schulden en incasso.

Op de website van het Juridisch Loket worden veelgestelde juridische vragen beantwoord en staan voorbeeldbrieven die je kunt downloaden.

Onafhankelijke cliëntondersteuning is een gratis voorziening. Cliëntondersteuners helpen inwoners bij het regelen van zorg of ondersteuning. Ze kennen het aanbod in de regio, denken mee en gaan soms mee naar gesprekken. Een cliëntondersteuner is onafhankelijk en denkt mee in het belang van de inwoner. Wil je in jouw gemeente aan de slag met cliëntondersteuning? Op de website van Movisie vind je daar handige ondersteuningstools voor.

Bij rechtswinkels kunnen inwoners gratis en laagdrempelig juridisch advies en ondersteuning krijgen op het gebied van onder meer arbeids-, consumenten-, huur- en familierechtzaken. De meeste rechtswinkels worden gerund door tweede- of derdejaars rechtenstudenten. 

Alternatieve geschilbeslechting of alternatieve conflictoplossing is het oplossen van een geschil of conflict zonder naar de rechter te gaan. Er zijn 3 alternatieve vormen: mediation, bindend advies en arbitrage. 

Een mediator is een onafhankelijke bemiddelaar en een specialist in de begeleiding van onderhandelingen. Een mediator oordeelt niet, maar helpt partijen bij het vinden van een oplossing. 

Een sociaal advocaat biedt juridische ondersteuning bij complexere zaken en/of vertegenwoordiging in formele procedures en (bemiddelings)trajecten, met name aan inwoners die vanwege een laag inkomen recht hebben op een vergoeding, ook wel toevoeging genoemd. 

Een ombudsman of ombudsvrouw helpt mensen met een klacht over de overheid. Het is een onafhankelijke en onpartijdige functie. Een ombudsman of - vrouw onderzoekt de klacht en doet daarover een uitspraak. Naast de Nationale Ombudsman, zijn er ook gemeenten die een lokale ombudsman of -vrouw hebben.