Hoe gunstig is de vrijlatingsregeling?

In deze rubriek gaan Martine van Ommeren en Suzanne de Visser van Simpel Switchen in op een technisch onderdeel van een overgang in de participatieketen. Deze keer de vrijlatingsregeling. Hoe gunstig is deze en welke alternatieven zijn er?

Wat is de vrijlatingsregeling in het kort?

Martine: In de participatiewet staat dat al het inkomen van mensen die een bijstandsuitkering ontvangen, moet worden verrekend. Gemeenten kunnen besluiten om over zes maanden dat iemand parttime werkt, 25% van die inkomsten niet te verrekenen met de uitkering. Dus op 100 euro, mag je dan 25 euro houden, deze wordt vrijgelaten. aan toevoegen. Voor alleenstaande ouders en mensen met urenbeperking is er een structurele vrijlating, dus geen beperking van 6 maanden.

Hoe gaan gemeenten hiermee om?

Martine: Niet alle gemeenten maken gebruik van de vrijlatingsregeling. De vrijlating staat in de wet om deelname aan het arbeidsproces te stimuleren. Sommige gemeenten, die de wet strikt interpreteren zetten de regeling alleen in als ze verwachten dat die specifieke parttime baan tot uitstroom leidt. In dat geval wordt in sommige gemeenten de regeling niet als standaard ingezet maar als uitzondering.

Martine: Ook worden de zes maanden verschillend ingevuld. Sommige gemeenten hebben besloten dat de vrijlatingsregeling betrekking heeft op zes maanden aaneengesloten. Andere gemeenten zeggen, je kan die zes maanden aan en uit zetten, dan kun je kiezen wanneer je het hoogste inkomen hebt en dan de vrijlatingsregeling inzetten.

Waarom kun je de vrijlatingsregeling voor maximaal 6 maanden inzetten?

Suzanne: Dit staat in de wet met het idee dat er een stimulans moet blijven om uit te stromen. Als je mensen structureel 25% van hun inkomsten laat houden en iemand verdient 90% van het wettelijk minimumloon, dan komt dit boven het bedrag uit dat iemand zou verdienen als die geen uitkering zou krijgen. Daarom wordt er gezegd de regeling is tijdelijk en ook we gaan er vanuit dat je binnen zes maanden bent uitgestroomd.

Suzanne: Tegelijkertijd is dit heel economisch geredeneerd, alsof mensen alleen maar reageren op financiële prikkels. Er zijn ook veel mensen die het heel fijn vinden om los te zijn van de gemeenten. Met een bijstandsuitkering moet je je nog steeds aan veel regels houden, zoals een sollicitatieplicht en je kunt bijvoorbeeld niet op vakantie wanneer je wilt.

Mensen die parttime werken kunnen dus 6 maanden wat meer geld verdienen, is dit alleen maar positief of zijn er ook nadelen?

Suzanne: Wij horen en zien van klanten dat de vrijlatingsregeling heel vervelend kan zijn. Mensen hebben een half jaar nodig om ingesteld te raken op hun nieuwe financiële situatie. Je gaat werken, krijgt het wat ruimer en net als je daaraan gewend bent, valt het weg en val je terug op bijstandsniveau. Dat is erg demotiverend voor mensen. Martine: Het voelt als een punch in the face, jammer je bent niet uitgestroomd, nu moet je weer terug.

Martine: Een van de deelnemers aan de klantreis parttime werk die door Muzus is gemaakt heeft dat treffend verwoord: ‘Waarom heb ik na 6 maanden ineens minder geld? Ik ben van dat inkomen uitgegaan en nu moet ik het ineens met minder doen. Waar slaat dat op met die korting? Dan heb ik liever een leuk bonusje als ik een tijdje werk.’ Ervaringsdeskundigen zeggen dus betaal niet maandelijks een beetje uit, maar in een keer een wat groter bedrag. Dan heb je niet het effect dat mensen net gewend zijn aan een ander bestedingspatroon. Op een inkomen op bijstandsniveau is 50 euro in de maand extra ook echt heel veel.

Is deze mogelijkheid er? Om in een keer een wat groter bedrag uit te keren?

Suzanne: Wat je ziet als alternatief op de vrijlatingsregeling is een bonussysteem. Leeuwarden doet dat al heel lang en andere steden nu ook. Zie ook het interview en de podcast met Chris Kornman van de gemeente Amsterdam. Dit bonussysteem heet de bijverdienpremie. Als mensen parttime gaan werken betaal je bijvoorbeeld 8% van wat ze verdienen tweejaarlijks uit als premie. Die premie staat als een voorziening in de wet en telt niet mee als inkomen, dit heeft dan dus geen effect op de toeslagen. Het staat in de wet als instrument om deelname aan het arbeidsproces te stimuleren. Je geeft dan  een positieve bonus, waardoor mensen niet het maandelijkse effect hebben maar toch wel gewaardeerd worden voor het feit dat ze werken. De premie mag niet structureel worden ingezet. Het college moet voor elke toekenning opnieuw kijken of er gewijzigde omstandigheden zijn die maken dat de premie nog een keer mag worden uitbetaald.

Zien jullie de bijverdienpremie als de ideale situatie?

Suzanne: Er is niet echt een ideale situatie, behalve als je in de lage regelgeving zet dat de premie structureel mag worden ingezet, dan kunnen we parttime werken rendabel maken. Wat ook een interessant idee is en uit het eerst Inspiratielab van Simpel Switchen naar voren kwam is het volgende. Dat je als gemeente zegt, als je parttime gaat werken, kennen we je van te voren een premie toe van een X bedrag, bijvoorbeeld 1500 euro, maar dat gaan we nog niet uitbetalen. Alles wat in de verrekening mis gaat, lossen we af in die premie. Dus als je vorderingen op doet, omdat in de verrekeningen iets fout is gegaan,  lossen we die af in de premie. Zo geven we garantie je mag houden wat we uitbetalen en overblijft kunnen we nog als bonus uitkeren.  Ik vind dat het best passend binnen de kaders van de huidige wet, ook omdat verrekenen vaak vervelende situaties oplevert.