Bestaanszekerheid is het onderliggende doel

De IBO-rapportage Vereenvoudiging sociale zekerheid heeft een veelzeggende titel meegekregen: Moeilijk makkelijker maken. Heldere taal voor een onderwerp dat uiterst complex is. De uitdaging is om het stelsel van sociale zekerheid eenvoudiger te maken, een stelsel dat alleen maar ingewikkelder is geworden de afgelopen jaren.

Het stelsel ís niet alleen ingewikkeld, het wordt ook zo ervaren en het raakt de inwoners die het meest afhankelijk zijn. Dat staat in het IBO goed beschreven. Er ligt een grondige analyse die impliciet maar ook expliciet een serieuze boodschap meegeeft: het inrichten van een nieuw stelsel zal niet eenvoudig zijn, want we komen van ver. Wetgever, gemeentelijke uitvoerders en inwoners moeten er mee uit de voeten kunnen. 

Bestaanszekerheid

Voor Divosa is essentieel dat het stelsel van sociale zekerheid voldoet aan waar het voor bedoeld is: inwoners ondersteunen die het − al dan niet tijdelijk − niet redden. Dat lijkt een open deur, maar de huidige praktijk is weerbarstig. Niet iedereen wordt bereikt. Sommige inwoners, en dan zijn het meestal de meest kwetsbare inwoners, weten de weg niet te vinden of durven zich niet te melden, door gebrek aan vertrouwen in de overheid of simpelweg omdat het te ingewikkeld voor hen is. Dat is op zich al vervelend genoeg, ernstiger is dat het dit ten koste gaat van bestaanszekerheid, een grondrecht.

Het stelsel van sociale zekerheid moet eenvoudiger worden om bestaanszekerheid beter te waarborgen. Inwoners moeten erop kunnen vertrouwen dat een beroep op ondersteuning niet als gevolg heeft dat hun problemen groter worden. Divosa wil verder benadrukken dat waar vereenvoudiging leidt tot verschraling een zorgvuldige afweging gewenst is. Wij zijn verder benieuwd naar de samenhang met de adviezen die rondom het bestaansminimum zullen verschijnen.

Eénloketfunctie

Vanuit de inwoner bezien zou het veel schelen als hij weet waar hij terecht kan. Divosa is voorstander van een heldere en gedifferentieerde toegang, ten behoeve van een gezamenlijke en samenhangende dienstverlening. Niemand mag tussen de wal en het schip geraken. Dit betekent niet dat er één centraal punt moet komen, het betekent wel dat achter verschillende voordeuren goed moet worden samengewerkt en dat er samenhang is tussen de verschillende diensten. Het IBO-rapport noemt hiervoor enkele interessante opties die verder moeten worden uitgewerkt.

In het IBO wordt de éénloketfunctie voor Werk en Inkomen breed uitgemeten. Divosa ziet hier voordelen in, maar mist samenhang met het brede sociaal domein. Zeker vanuit de gemeentelijke uitvoeringspraktijk zien we een toenemende samenloop van de participatiewet en de andere wetten in het sociaal domein. We vinden het een gemiste kans door alleen de keten van werk en inkomen hierin op te nemen. Divosa is geen voorstander van een landelijk uit te rollen model, omdat dit geen recht doet aan de genoemde samenloop. Ook belemmert het gemeenten in het maken van de beste keuzes voor hun inwoners. Alles staat met elkaar in verbinding.

Verdere uitwerking

Divosa is benieuwd naar het vervolgproces. De kortetermijnvoorstellen gaan ons inziens weinig bijdragen aan de oplossing van knelpunten. Op basis van de analyse en de voorstellen in het IBO zien we voor de lange termijn meer kansen, maar dat staat of valt wel met een goede uitwerking. Denk daarbij bijvoorbeeld aan het individualiseren van uitkeringen, het harmoniseren van het partnerbegrip en vereenvoudiging van het inkomensbegrip. Een nieuw stelsel moet begrijpelijk zijn voor de inwoner.

De beschreven oplossingen voor de korte termijn zien we nog niet direct als een vereenvoudiging. Divosa is van mening  dat die het stelsel eerder ingewikkelder dan overzichtelijker maken. We zien nu vooral een verdiepende en gedetailleerde invulling door het Rijk waardoor de beleidsruimte van gemeenten wordt ingeperkt. Dat kan niet de bedoeling zijn. Het zet de uitvoering alleen maar meer onder druk omdat hiermee steeds minder aangesloten kan worden op het vinden van een oplossing voor de problematiek van de individuele inwoner.

Het is maar de vraag of de kortetermijnoplossingen ook haalbaar zijn. Wel zijn we enthousiast over het afschaffen van de kostendelersnorm en de mogelijkheid om een uitkering met terugwerkende kracht te verlenen.

Kosten

Divosa wil verder aandacht vragen voor de kosten van een nieuw stelsel van sociale zekerheid. De kans dat het goedkoper kan, achten wij klein. Diverse beleidsopties in het IBO worden omschreven als ‘budgetneutraal’, maar zelfs daar kun je vraagtekens bij zetten. Zo verwacht Divosa dat de aanpassingen van de Participatiewet hogere uitkeringskosten met zich meebrengen.

Het afschaffen van de kostendelersnorm of vermogenstoets zal bij hetzelfde macrobudget tot lagere uitkeringen leiden. Dat leidt weer tot toenemende armoede en schulden, met als gevolg een toenemend beroep op compensatiemaatregelen dan wel andere voorzieningen als toeslagen of bijzondere bijstand.

Ook voor de uitvoering brengt dit laatste hogere kosten met zich mee, want meer aanvragen betekent ook meer beoordelingen. Een kostenneutrale variant komt feitelijk neer op een verschuiving van kosten naar andere voorzieningen. 

Ook door het accent te leggen op een individuele benadering, kunnen de kosten gaan stijgen. Want wat voor de inwoner aan de voorkant eenvoudig is, hoeft dat aan de achterkant voor de uitvoering niet te zijn. De uitvoeringsdiensten kunnen in de problemen komen door stijgende uitvoeringskosten. Daar komt bij dat een systeem dat eenvoudiger is voor de burger niet per definitie beter is voor diezelfde burger. Ook daar vraagt Divosa aandacht voor.

Tot slot

Divosa waardeert het enorm dat de uitvoering is betrokken bij dit IBO. Wij hebben de totstandkoming van deze rapportage als prettig ervaren, met een heldere uitwisseling van ideeën. We kijken met veel genoegen terug op het doorlopen traject en blijven graag betrokken bij de verdere uitwerking.