Aanpak armoede en schulden vordert, maar blijft inzet vragen

In de afgelopen jaren is het aantal mensen en kinderen in armoede gedaald. Dit was ook de ambitie van het programma Aanpak Geldzorgen, Armoede en Schulden, gestart in 2022 op initiatief van minister Schouten (SZW). Maar we zijn er nog niet. Om het aantal huishoudens met problematische schulden terug te dringen, is meer nodig. Dit blijkt uit de derde voortgangsrapportage van het ministerie van SZW over het programma, waarvan Divosa een van de partners is.

Divosa behartigt de belangen van de gemeentelijke uitvoering in het programma Aanpak Geldzorgen, Armoede en Schulden. Nu, twee jaar later, blijkt dat er nog hard gewerkt moet worden aan de inkomenspositie van huishoudens. Deze opdracht komt bij het nieuwe kabinet te liggen. Divosa acht het daarbij van groot belang dat de adviezen van de Commissie Sociaal Minimum worden opgevolgd: voor iedereen voldoende, voorspelbaar en zeker inkomen én een eenvoudiger sociaal stelsel dat dat mogelijk maakt.

Ambities 

Het interdepartementale plan Aanpak geldzorgen, armoede en schulden startte in 2022 met drie heldere ambities:

• Halvering van het aantal kinderen in armoede in 2025.
• Halvering van het aantal mensen in armoede in 2030.
• Halvering van het aantal huishoudens met problematische schulden in 2030.

De monitor toont de voortgang van deze ambities op basis van de cijfers van het CBS. De factsheet laat zien welke acties op welke manier bijdragen aan het behalen van deze ambities. Divosa benoemt de belangrijkste ontwikkelingen in deze voortgangsrapportage voor gemeenten:

Armoede

Nationaal plan kindgarantie: Er zijn flinke stappen gezet om de inkomenspositie van gezinnen met kinderen te verbeteren via verhogingen van het wettelijk minimumloon (WML), kindgebonden budget en kinderbijslag. Maar ook met bijvoorbeeld mogelijkheden als schoolmaaltijden op basisscholen en educatieve lessen over financiën op VO-scholen. Tegelijkertijd zijn we er nog niet. De plannen voor een volgende verhoging van het WML lagen voor, maar de Eerste Kamer heeft hier niet mee ingestemd. Naast de financiële positie wringt de rechtspositie van het kind, ook gezien Nederland een voorbehoud heeft gemaakt op artikel 26: het recht van het kind op sociale voorzieningen. Het nieuwe kabinet zal aan de slag gaan met de uitkomsten van het onderzoek dat de consequenties in beeld brengt als Nederland artikel 26 omarmt. 

Energiearmoede: De energietoeslag 2023 is door bijna alle gemeenten ambtshalve verstrekt. De individuele aanvragen lopen nog en kunnen nog worden uitgekeerd tot 31 augustus 2024. Bureau Bartels heeft onderzoek gedaan naar de uitvoering van de energietoeslag 2023 en deze zal binnenkort worden gepubliceerd. Inmiddels loopt de inventarisatie van de VNG naar tekorten op de budgetten voor de energietoeslag 2023 om te bepalen welke gemeenten een aanvraag kunnen doen voor de vangnetconstructie. Meer informatie via schulden@vng.nl 

Verkenning preventie geldzorgen: Voorkomen is beter dan genezen. In de voortgangsrapportage wordt vermeld dat Divosa met partners onderzoekt welke (samenwerkings)vorm met gemeenten passend is om problematische schulden te voorkomen, schulden klein te houden en er meteen bij te zijn op het moment dat er geldzorgen worden ervaren. 

Schulden

Basisdienstverlening: Op 21 maart 2024 hebben Divosa, VNG, NVVK en SZW de basisdienstverlening schuldhulpverlening ondertekend, dat moet leiden tot een hulpaanbod dat toegankelijker is en in iedere gemeente bestaat uit minimaal dezelfde elementen. Het actieplan zal begin juli beschikbaar worden gesteld. Hierin wordt duidelijk met welke elementen gemeenten al aan de slag kunnen en op welke manier. En welke elementen nog landelijke stappen behoeven. 

Wetsevaluatie WGS: Vroegsignalering wordt als onderdeel van de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening in 2024 geëvalueerd. Hierbij wordt de doelmatigheid en doeltreffendheid van vroegsignalering onderzocht. Naar verwachting gaat de evaluatie begin 2025 aan de Tweede Kamer. Hierin komen onder meer de cijfers van gemeenten uit de monitor Vroegsignalering van Divosa.

Wetsvoorstel schuldregelen: Om inwoners beter te beschermen tegen onbevoegde schuldbemiddelaars wordt een wetsvoorstel Wet schuldregelen voorbereid. De maatregelen die hier onderdeel van worden, zijn het verbod op schuldbemiddelingen tegen een vergoeding, zoals ook opgenomen in de Wet op het consumentenkrediet. Om schijnconstructies te voorkomen dienen uitgezonderde beroepsgroepen de schulden zelf te regelen. Ook zal een wettelijke reactietermijn opgenomen worden voor zowel schuldeisers als schuldregelaars, met als doel dat een schuldregeling eerder tot stand komt. Het wetsvoorstel komt na de zomer in consultatie. De motie Romke de Jong en Kat om wettelijk een schuldregeling bindend te maken als twee derde van de schuldeisers akkoord is, kan ondanks deze nieuwe wettelijke doorlooptijden nog steeds interessant zijn om nog sneller tot een schuldregeling te komen. Er zijn nog veel juridische haken en ogen. Hierover zijn de VNG, NVVK, Rechtspraak en ministeries van SZW en JenV in gesprek.

Arbeidsinspectie: behoefte aan actuele cijfers

Met deze derde voortgangsrapportage is ook het rapport van de Nederlandse Arbeidsinspectie 'De weg naar een schone lei’ gepubliceerd. Divosa onderschrijft in een bestuurlijke reactie met de VNG de aandachtspunten van de arbeidsinspectie waarbij allereerst duidelijk wordt dat er grote behoefte is aan actuele cijfers die beter inzicht geven in belangrijke indicatoren van schuldhulpverlening als doorstroom, uitstroom en uitval. 

Met de Datadeal Armoede en Schulden, waar Divosa een van de partners in is, komen we dichter bij deze actuele dataset die datagedreven werken mogelijk maakt. De twee grootste risico’s voor de effectiviteit van schuldhulpverlening ziet de arbeidsinspectie in dat mensen met (dreigende) problematische schulden geen gebruik maken van de hulp of uit het traject vallen voordat er een adequate oplossing is gevonden. Divosa ziet ook oplossingen voor deze risico’s in de Basisdienstverlening schuldhulpverlening waarin er gezamenlijk gewerkt wordt aan eerdere en nog betere schuldhulp. 

Divosa vestigt extra aandacht op de randvoorwaarden om schuldhulpverlening uit te kunnen voeren. De druk op de uitvoering is te groot en de kosten van schuldhulpverlening zijn onduidelijk waardoor de extra taken onvoldoende gefinancierd worden. Divosa pleit voor een Maatschappelijke Kosten en Baten Analyse om inzichtelijk te krijgen welke investering tot welke baten leidt, zodat er met voldoende middelen aan de juiste knoppen gedraaid kan worden. 

Voortgang naar een nieuw kabinet

Divosa ziet dat er met deze aanpak stappen zijn gezet in de (interdepartementale) samenwerking om versnippering tegen te gaan en de opgave bestaanszekerheid integraal te benaderen. De voortgang van deze aanpak ligt in handen van het volgende kabinet. Divosa vindt het essentieel dat we met het nieuwe kabinet voortbouwen op wat er is bereikt, dat we leren van het verleden, dat we de wetenschappelijke onderzoeken en kennis gebruiken om aan een gedeeld perspectief van bestaanszekerheid en rechtsgelijkheid te werken. Rijk en gemeenten dienen daarbij complementair aan elkaar hun rol te vervullen.