WODC: rol voor gemeenten in stelselvernieuwing rechtsbijstand

Voor de samenwerking tussen het sociaal en het juridisch domein ligt een regierol voor de gemeente of een lokale (welzijns)organisatie voor de hand. Dat stelt het WODC in het rapport Onderweg naar betere rechtshulp over de inzichten uit de pilots stelselvernieuwing rechtsbijstand. Om de pilotinzichten succesvol in te zetten, is passende financiering, duidelijkheid over regievoering en een cultuurverandering nodig. Divosa herkent deze punten ook als voorwaardelijk om gemeenten een rol te kunnen laten vervullen in het nieuwe stelsel.

Doel van de stelselvernieuwing rechtsbijstand is dat mensen gemakkelijk en snel de juiste route en oplossing vinden bij een juridisch probleem. Een belangrijk onderdeel van het programma van het ministerie van Justitie en Veiligheid is een pilotfase (2019 - 2022), waaraan ook negen lokale Divosa-pilots deelnamen. In de publicatie Samen tot je recht komen deelde Divosa de geleerde lessen, aanbevelingen voor het stelsel en concrete handvatten voor gemeenten. 

Belang blijvende impact pilots 

Het WODC, onafhankelijk kennisinstituut voor de rechtsstaat, onderzocht de effectieve elementen uit alle pilots en wat er nodig is voor een succesvolle doorwerking in het stelsel. Hoewel er geen wetenschappelijk bewezen werkzame elementen zijn, laten veel pilots, waaronder zes Divosa-pilots, veelbelovende resultaten zien. Proactief, informeel en direct contact met inwoners – ook wel responsief werken genoemd – lijkt te helpen bij het oplossen van problemen en het tegengaan van escalatie van geschillen.

Het kennisinstituut waarschuwt daarom dat de pilots niet mogen veranderen in op zichzelf staande projecten zonder blijvende impact via beleid. En geeft daarvoor een aantal aandachtspunten mee. 

Regievoering moet versnippering voorkomen

Om versnippering van het aanbod aan sociaaljuridische ondersteuning te voorkomen, is regievoering nodig. Het WODC ziet gemeenten of lokale welzijnsorganisaties als geschikte regievoerders voor de samenwerking tussen het sociaal en juridisch domein op lokaal niveau. Het Juridisch Loket kan volgens het WODC een rol spelen in een landelijk dekkend netwerk, en de landelijke overheid kan een normstellende rol pakken bij het ontwikkelen van kwaliteitsstandaarden. 

Cultuurverandering

Een integrale benadering van vragen van inwoners en samenwerking met (keten)partners vereist een nieuwe werkwijze. Medewerkers krijgen er aanvullende taken bij die specifieke vaardigheden en een bredere blik op de achterliggende problematiek vragen. Ook is volgens het WODC gestructureerde informatie-uitwisseling tussen (keten)partners nodig. 

Financiering en vindbaarheid

Een nieuwe manier van werken vraagt in eerste instantie om een investering. Een deel hiervan wordt nu niet gefinancierd vanuit het stelsel, maar door gemeenten. Om succesvol door te gaan of op te schalen, is het volgens het WODC belangrijk om vanuit het stelsel eerst een passende financieringsstructuur te organiseren. 

Voor de effectiviteit van digitale diensten voor hulpverlening is het belangrijk dat ze gemakkelijk te vinden en te gebruiken zijn. Het kan volgens het WODC helpen om nieuwe digitale diensten te integreren in bestaande websites.

Uitgesproken rol gemeenten

Uit meerdere onderzoeken in opdracht van Divosa is ook gebleken dat het aanbod aan sociaaljuridische ondersteuning erg versnipperd en lastig vindbaar is. De gemeente is voor veel mensen de meest nabije overheid. Dit geeft de gemeente een bijzondere verantwoordelijkheid om mensen (al dan niet in kwetsbare posities) verder te helpen. Vragen of problemen van inwoners kennen vaak een juridische én een sociale component. Intensiever contact tussen het sociaal en juridisch domein kan voorkomen dat problemen escaleren. Gemeenten kunnen hier op lokaal niveau een uitgesproken rol in spelen. 

Wat vindt en doet Divosa?

In het programma Robuuste rechtsbescherming zet Divosa zich daarom, samen met partners, in voor passende en laagdrempelige sociaaljuridische informatie, advies en ondersteuning voor iedereen. En pleiten we al langer voor landelijke afspraken voor een minimumaanbod aan sociaaljuridische ondersteuning in het hele land. Om het aanbod voor professionals inzichtelijker te maken en samenwerking te faciliteren, werkt Divosa aan de ontwikkeling van een sociaaljuridische kaart/webapplicatie die online goed vindbaar moet zijn. 

Omdat professionals trainen en nieuwe werkwijze (zoals responsiever werken) eigen maken gemeenten tijd en geld kosten, adviseren we het Rijk al langer om structureel te investeren in het versterken van de gemeentelijke dienstverlening. Start bijvoorbeeld door de POK-middelen voor rechtsbescherming structureel te maken en de ondersteuning daarbij te verlengen.