In de afgelopen jaren is gebleken hoe belangrijk de uitvoering van gemeenten is. In de praktijk wordt het verschil gemaakt voor mensen in kwetsbare situaties. Denk bijvoorbeeld aan het uitkeren van Tozo en TONK tijdens de coronaperiode. Leden van Divosa en hun medewerkers zetten alles op alles om te voorkomen dat mensen door het ijs zakken. Op dit moment kunnen steeds meer mensen niet of nauwelijks rondkomen als gevolg van de inflatie. Bovendien kent de samenleving grote uitdagingen op het gebied van wonen, zorg, de ondersteuning van migranten en het klimaat.

Deze onstuimige periode vraagt daadkracht van gemeenten. De vraagstukken in het sociaal domein worden complexer. In tegenstelling tot andere domeinen kent het sociaal domein veel verschillende wetten. Het is een landschap waarin het moeilijk is om het overzicht te bewaren. Voor gemeenten zelf is het ingewikkeld, maar voor inwoners des te meer. Waar kunnen ze terecht met hun hulpvraag? Het sociaal domein, maar ook het juridisch en zorgdomein, is niet voor iedereen even toegankelijk.

Perspectief

De druk en complexiteit weerhouden leden niet om alles op alles te zetten om inwoners in kwetsbare situaties te helpen. Om perspectief te bieden. Gemeenten tonen hun flexibiliteit en veerkracht, bouwen sterke samenwerkingen op met partners in het sociaal domein. Ze geven hun dienstverlening steeds meer vorm vanuit de leefwereld van de inwoners. Dit betekent: integraal werken. Mensen zijn immers niet op te delen in wetten of domeinen. Als je inwoners echt wilt helpen, is het vaak onvoldoende om de hulpvragen vanuit één domein of wet te benaderen.

Dat is een radicale omkering; om te denken vanuit wat de inwoner nodig heeft in plaats van vanuit rechten en wetten. Dit vereist niet alleen iets van professionals die direct contact hebben met inwoners. Het vraagt ook iets van het gemeentelijk beleid, dat bedoeld is om de professionals te faciliteren en ruimte te bieden voor maatwerk. Steeds meer gemeenten gaan ervoor en maken langzamerhand de omslag. Ze redeneren vanuit de uitvoeringspraktijk. Ze maken andere keuzes. Keuzes vanuit een ander paradigma; vanuit vertrouwen in inwoners en professionals. Gericht op ontwikkeling, gebiedsgericht en met oog voor het individu.

Toekomst van het sociaal domein

Tegelijkertijd is het belangrijk om een blik op de toekomst te werpen. Divosa voorziet drie ontwikkelingen in de nabije toekomst die grote impact zullen hebben op het sociaal domein. Ten eerste de vergrijzing, waardoor de financiering van het sociaal stelsel steeds verder onder druk komt te staan. Ten tweede het besef dat de inwoners die ondersteuning nodig hebben vaak te maken hebben met een complex van factoren die elkaar versterken en op elkaar inwerken (multiproblematiek). Ten derde de (h)erkenning dat de gemeente de logische partij is om regie te voeren op ondersteuning. De gemeente staat als overheid immers het dichtst bij de mensen.

Richten we onze blik verder, op de komende decennia, dan voorziet Divosa dat de decentralisaties van 2015 (Jeugdwet, Wmo en Participatiewet) een fase was in een langer lopend proces van overheveling van (Rijks)verantwoordelijkheden naar gemeenten. Omdat het sociaal domein steeds breder gedefinieerd wordt, roept dit de verwachting op dat veel taken die nu georganiseerd zijn via andere (markt)partijen, over zullen gaan op gemeenten. Voorbeelden kunnen zijn de ouderenzorg, ggz, eerstelijnszorg, zorgtaken in het onderwijs, taken van het UWV, reclassering, taken van het COA en residuen van het toeslagensysteem. 

Uitvoering aan zet

Gemeenten gaan de uitdaging aan om de grote opgaven in het sociaal domein te beantwoorden, met minder mensen en minder middelen. De crises laten we voorlopig nog niet achter ons, maar met onze rijke ervaring in het sociaal domein zullen we onze weg vinden.

Lang niet alle oplossingen komen bij het Rijk vandaan. De uitvoering is aan zet om verandering te bewerkstelligen.

Bij Divosa leren leden van elkaar wat wel en niet werkt. Ze hoeven het niet alleen te doen; samen ontdek je meer en leer je meer. Door succesfactoren en oplossingen voor een goede dienstverlening met elkaar te delen. Of door uit te wisselen hoe processen slimmer kunnen en standaardisering kan bijdragen aan meer ruimte en tijd voor datgene waar gemeenten voor zijn: de steun aan inwoners.

Met de landelijke verkiezingen in 2021 heeft Divosa samen met andere gemeentelijke partijen de propositie De winst van het sociaal domein geschreven en aangeboden aan het Rijk. En daar bleef het niet bij. Divosa is er trots op dat de inhoud van de propositie zo breed gedragen wordt. De propositie is leidend voor al onze gesprekken met het Rijk.

In de propositie staan drie belangrijke opgaven centraal:

• het herstellen van bestaanszekerheid 
• het vergroten van kansengelijkheid
• het makkelijker maken van gezond leven

Deze opgaven kun je niet los van elkaar zien. Een integrale benadering en dienstverlening is essentieel, ook om uitvoering te geven aan het sociaal domein van de toekomst. We zetten gezamenlijk in op een meerjarige, niet vrijblijvende samenwerking van de overheid en alle maatschappelijke partners in en rondom het sociaal domein. Gemeenten willen hiervoor gaan.

Divosa is blij dat het Rijk dat erkent en dit niet kan negeren. Maar in de Haagse torens is integraliteit en samenhang beslist geen automatisme. De uitwerking blijft taai. Divosa voert hier doorlopend gesprekken met het Rijk over en zal dat in de komende jaren blijven doen, samen met partners. Want als het Rijk niet voor de integrale benadering en uitwerking gaat, zullen we te maken blijven houden met regels en wetten die niet op elkaar aansluiten, vanuit verschillende mensbeelden redeneren of, zoals ook nog te vaak gebeurt, elkaar ronduit in de weg zitten. 

Kaart van het sociaal domein

Divosa ziet dat voor leden de opgaven − zoals benoemd in de propositie − belangrijk zijn, en dat gemeenten bezig zijn om hieraan invulling te geven en dit uit te voeren. De gemeenteraadsverkiezingen in 2022 wezen uit dat gemeenten de teksten van de propositie wisten te vinden, maar er ook weer hun eigen lokale of regionale invulling aan gaven of verdiepingsslagen maakten. Dat is goed. In de uitvoering bij gemeenten moet het immers gebeuren.

Divosa herkent vier gemeentelijke aandachtsgebieden:

1. bestaanszekerheid verstevigen
2. meedoen
3. ondersteuning wonen en leven
4. veilig en gezond opgroeien

Als deze vier aandachtsgebieden de hoeken van een denkbeeldige kaart vormen, dan vinden daar heel veel activiteiten plaats die allemaal met elkaar samenhangen en die bijdragen aan een voor inwoners beter functionerend en herkenbaar sociaal domein. Voortbordurend op deze kaart van het sociaal domein heeft Divosa ook voor de komende jaren haar activiteiten benoemd en voor elk aandachtsgebied een definitie en ambitie geformuleerd.

1. Bestaanszekerheid verstevigen

Bestaanszekerheid is het kunnen vinden van rust en ruimte om je als mens te ontwikkelen en mee te doen in de samenleving. Hiervoor onderscheidt Divosa vier voorwaarden:

• de zekerheid van voldoende en voorspelbaar inkomen
• de zekerheid om betaalbaar te wonen
• de toegang tot betaalbare zorg
• de mogelijkheid om een financiële buffer op te bouwen voor onverwachte uitgaven

De bestaanszekerheid van veel Nederlanders staat onder druk. De oorzaken liggen veelal buiten de macht van leden van Divosa. De gevolgen dragen de leden wel. Dit vraagt heel veel aan oplossings- en aanpassingsvermogen. Het is de ambitie van Divosa om bestaanszekerheid als integraal vraagstuk op te pakken en bestaanszekerheid nu te verstevigen en te borgen voor de toekomst. 

2. Meedoen

Iedereen kan meedoen naar eigen vermogen in de maatschappij, waarbij je iets geeft aan de maatschappij (talent, aandacht, capaciteit, vermogen, tijd), en iets ontvangt (loon, zelfwaarde, zelfvertrouwen, zingeving, ontwikkeling). Doe je mee, dan geeft dat een gevoel van ‘ertoe doen’. Leden van Divosa willen voorkomen dat mensen afhaken van deze uitwisseling tussen geven en ontvangen.

Leden moedigen mensen aan om hun bijdrage aan de samenleving te leveren en de samenleving dichter bij mensen brengen. Te denken valt aan normaliseren, actief realiseren van inclusie, focus op groei van andere waarden dan (uitsluitend) economische welvaart. Meedoen aan de samenleving kan bovendien de economische zelfstandigheid van mensen bevorderen en hen helpen om vooruit te komen.

3. Ondersteuning wonen en leven

Mensen moeten zeker kunnen zijn van een betaalbare woning of woonvorm waar menswaardig geleefd kan worden. Dat geldt voor iedereen, voor jong en oud. Daarvoor staat Divosa. Zij ziet dat dit aandachtsgebied ook in samenhang met het woondomein en zorgdomein een steeds grotere rol speelt in het sociaal domein. Daarom zal Divosa in de komende jaren verder verkennen wat zij daarin voor leden kan betekenen.

4. Veilig en gezond opgroeien

Wie in armoede opgroeit, loopt al snel een achterstand op. Niet alleen kunnen kinderen in armoede vaak niet meedoen met sport, cultuur en activiteiten, ze komen ook minder makkelijk mee op school, ontwikkelen zich minder goed en ervaren vaker gezondheidsproblemen. En als je als kind al niet goed mee kunt komen in de maatschappij, lukt je dat als volwassene dan wel?

Leden ondersteunen gezinnen in kwetsbare situaties om kinderen en jongeren gezond en veilig te laten opgroeien. Ze werken samen met ouders, onderwijs en organisaties op het terrein van participatie, welzijn en zorg aan support, wonen, school en werk, inkomen en schulden en welzijn en gezondheid. Ook voor dit aandachtsgebied zal Divosa in de komende jaren veelvuldig met leden in gesprek gaan over hoe de vereniging haar leden op dit gebied kan ondersteunen.

Thema’s

In de komende jaren gaat Divosa zich voor de ambities op de vier aandachtsgebieden inzetten. Dat doet Divosa via thema’s die in het werk van leden een belangrijke rol spelen. Er zijn zeven verbindende thema’s gedefinieerd. De verbindende thema’s lopen als rode draden door de inhoudelijke thema’s waar Divosa zich mee bezighoudt.

Drie thema's doen ertoe om ‘de basis op orde’ te krijgen en te houden: bedrijfsvoering, financiën en data en onderzoek.

Twee thema’s, toegang en normaliseren, gaan over de vraag: voor wie is het sociaal domein, wie bereik je? Hoe kunnen we er vroeg bij zijn om erger te voorkomen? En hoe zorgen we dat we zichtbaar, herkenbaar en laagdrempelig het goede kunnen toevoegen aan wat er al in de samenleving gebeurt?

De laatste twee overkoepelende thema’s, integraliteit en samenhang en gebiedsgericht werken, gaan over de verbinding die nodig is in het werk van leden, zoals die tussen het sociaal en fysiek domein en in het wijkgericht werken.

Inhoudelijk zet Divosa zich de komende jaren in op in elk geval vijftien thema’s, van armoede tot participatie, van gezond leven tot ondermijning. Dit zijn geen thema’s die uit de lucht komen vallen, maar ze vertegenwoordigen actuele problematiek of vraagstukken. Het zijn als het ware de knoppen waaraan Divosa draait om voortgang te maken op de vier aandachtsgebieden en het beter laten functioneren van het sociaal domein voor inwoners.

De leden van Divosa worden in hun werk ondersteund door het verenigingsbureau. Daar werken momenteel zo’n zeventig mensen die zich inzetten voor de vereniging op de diverse inhoudelijke thema’s en projecten. Daarbij kunnen zij rekenen op de ondersteuning van mensen van p&o, bedrijfsvoering en het secretariaat.

Leidend in alles wat het bureau doet is de behoefte en het belang van leden. Medewerkers onderhouden contact met leden en delen kennis en ervaring van en tussen leden. Ze faciliteren het netwerk door bijeenkomsten te organiseren en behartigen de belangen van leden bij het Rijk en werken samen met andere koepelorganisaties.

De projecten die Divosa uitvoert hebben alle tot doel om gemeenten te ondersteunen, in beweging te komen, kennis en kwaliteit toe te voegen en het netwerk uit te breiden. Op deze manier komt Divosa ook bij vele gemeenten over de vloer en weet ze wat er speelt in de praktijk. De kennis die Divosa daar opdoet verspreidt zij weer verder.

Communicatie

De activiteiten ‘lobby, kennis en netwerk’ hebben alle drie een sterk communicatief karakter. Daarom is communicatie ook heel belangrijk voor Divosa. Communicatie draagt bij aan de interactie tussen de binnen- en de buitenwereld en zorgt ervoor dat de standpunten van Divosa helder worden verspreid.

In de komende jaren wil Divosa de communicatie over haar lobbyactiviteiten beter uitdragen. Daarnaast gaat Divosa onderzoeken of een communityplatform het netwerk van leden kan versterken, als aanvulling op alle fysieke ontmoetingen in de regio’s en in ons clubhuis in Utrecht.

Dienstverlening

De dienstverlenende teams van Divosa (bedrijfsvoering, p&o, financiën, secretariaat) ontwikkelen zich de komende jaren meer en meer richting ‘partner in business’. Dat doen zij door de basis voor hun dienstverlening verder te professionaliseren en bij de inrichting rekening te houden met toekomstige groei of krimp. Samenwerking, verduidelijking en vereenvoudiging vormen een leidraad voor hun handelen.

Stevig financieel dak 

Een gezonde financiële bedrijfsvoering blijft nu en in de toekomst belangrijk. In 2019 hebben leden van Divosa tijdens de algemene ledenvergadering ingestemd met het uitgangspunt dat structurele verenigingsactiviteiten structureel moeten kunnen worden gefinancierd uit contributies en uit aanvullende dienstverlening van Divosa. Ook in de komende jaren blijft Divosa haar financiële 'dak' versterken, zodat het weer past op het (door de decentralisaties van het sociaal domein) gegroeide 'huis van de vereniging'. Divosa houdt aandacht voor monitoring en beheersing van financiële risico's.

De basis voor ons risicomanagement is versterkt door de in 2022 uitgevoerde risico-inventarisatie door Mazars Risk Consulting. Divosa is een financieel gezonde organisatie met een grote expertise als het om het uitvoeren van grote projecten gaat. Om dit te behouden in de toekomst en ook om tijdig bij te kunnen sturen of personele planningen te maken, wordt de komende jaren de managementinformatie verder doorontwikkeld.

Divosa ondersteunt directeuren en leidinggevenden in het gemeentelijk sociaal domein bij het ontwikkelen van een lerende praktijk waarin hun medewerkers, professionals in het sociaal domein, onderbouwde keuzes maken, daarop reflecteren en bijsturen zodat zij kunnen doen wat nodig is voor inwoners. Die ondersteuning van Divosa is enerzijds gericht op de professionaliteit van de directeur of leidinggevende en anderzijds op een lerende aanpak voor maatschappelijke vraagstukken.

Ruim tien jaar ondersteunt Divosa gemeenten bij het ontwikkelen van vakmanschap en een lerende praktijk in het sociaal domein. Dat begon in 2012 met een focus op werk en inkomen en sinds de decentralisaties in 2015 versterkt Divosa het brede sociaal domein.

Divosa deed dit door middel van trainingen, leertrajecten, hulpmiddelen, bijeenkomsten en gesprekken. Met als doel een lerende praktijk waarin professionals onderbouwde keuzes maken, daarop reflecteren en bijsturen en waarin leidinggevenden hun organisatie zo inrichten dat de lerende praktijk daarin kan gedijen.

Nieuwe fase

Waar eerst professionals en hun vakmanschap centraal stonden, verschoof de focus van Divosa bij het faciliteren van een lerende praktijk, zich steeds meer naar het perspectief van de leidinggevende. Divosa gaat daarbij uit van leiderschap dat dienend is aan de uitvoeringspraktijk, met een focus op die praktijk: wat gebeurt daar? Wat is daar nodig? Wat hebben inwoners nodig? Hoe geef je professionals, en jezelf als leidinggevende, de rust, ruimte en rugdekking om te doen wat nodig is?

De rol van die professional en diens ondersteuning werd meer en meer het domein van beroepsvereniging SAM. In 2022 kristalliseerde deze verdeling zich verder uit en 2023 markeert het begin van een nieuwe fase waarin Divosa zich nadrukkelijker toelegt op het ondersteunen van leidinggevenden bij het ontwikkelen van een lerende praktijk.  

Wat gaat Divosa doen vanaf 2023?

Gemeentelijke leidinggevenden in het sociaal domein doen hun werk in een onstuimige werkelijkheid. Crisis na crisis, politieke druk, tekorten, boze burgers, veranderende netwerken en dat tegen de achtergrond van een voortdurende transformatie: hoe vind je in deze hectiek de rust om te werken aan een lerende praktijk? Dat vraagt momenten van reflectie. Door te reflecteren kun je onderzoeken of je als organisatie nog op ‘de goede weg’ zit. Of je nog bezig bent met de doelen die je voor ogen had, toen je in 2015 aan dit grote avontuur begon.

Heldere visie en strategie

Je moet het ‘grote plaatje’ zien. Dit plaatje is nodig voor het formuleren van een heldere visie en strategie die er uiteindelijk voor gaat zorgen dat inwoners in de meest kwetsbare situaties zo goed mogelijk worden geholpen. Divosa ondersteunt haar leden bij dit intensieve proces.

Dat kan in reflectiesessies over persoonlijk leiderschap, individuele gesprekken met leden en in sessies over organisatievraagstukken. Met als belangrijkste doel dat leidinggevenden zich gesteund weten in hun rol en toegang hebben tot een groot netwerk van directeuren en leidinggevenden die in dezelfde rol en positie opereren, zodat ze van en met elkaar leren.

Lerende wijze

Daarnaast stimuleert Divosa gemeenten om inhoudelijke vraagstukken op een lerende wijze aan te pakken. Door leden te faciliteren om ervaringen te delen, samen opgaven uit te diepen en ideeën uit te wisselen. Een voorbeeld hiervan is de Community of Practice Gewogen maatwerk waarin zes gemeenten en één gemeenschappelijke regeling zich samen met beroepsvereniging SAM en TNO buigen over de vraag hoe re-integratie beter kan.

Deze manier van werken draagt bij aan de missie van Divosa om de uitvoeringspraktijk in het sociaal domein te versterken door het stimuleren van een lerende manier van denken en doen. Omdat deze manier van denken en doen volgens Divosa zou moeten gelden voor alle inhoudelijke thema’s van Divosa, lopen de activiteiten dwars door alle programma’s heen. 

Verschillende werkvormen

Vanaf 2023 bouwt Divosa de werkvormen waarmee directeuren en leidinggevenden worden gefaciliteerd in hun leerproces uit met verschillende werkvormen, waaronder de Communities of Practice, maar ook ‘peer reviews’ (trainingen, cursussen en intervisie).

Deze werkvormen evalueren we: we leren wat wel en niet werkt en aan welke randvoorwaarden moet worden voldaan om de werkvormen succesvol te laten zijn. Hiermee bouwt Divosa verder aan een eigen portfolio van bewezen manieren om leden te ondersteunen een lerende praktijk vorm te geven. 

Divosa Benchmarks

Essentieel bij een lerende praktijk is het beschikken over tools om te monitoren, te reflecteren en te evalueren. Divosa biedt instrumenten aan, zoals de Divosa Benchmarks, waarmee gemeenten op basis van hun cijfers en de vergelijking met andere gemeenten kunnen leren.

Divosa organiseert de komende jaren ook het gesprek over het verhaal achter de cijfers. Datagedreven werken is een belangrijk onderwerp voor Divosa om gemeenten te verbinden en te ondersteunen.

Samenwerking binnen en buiten Divosa

De activiteiten van Leren en ontwikkelen zijn verbonden met de inhoudelijke programma’s van Divosa. Voor een lerende praktijk is de verbinding met onderwijs en onderzoek onmisbaar en deze komt dan ook in verschillende werkvormen terug, zoals de CoP’s.

Divosa vindt het daarnaast belangrijk dat haar leden constant worden gevoed door de laatste wetenschappelijke inzichten over het gemeentelijk sociaal domein en dat (wetenschappelijk) onderzoek goed in verbinding staat met de praktijk. Daarom neemt Divosa deel aan verschillende begeleidingsgroepen van onderzoeken, onder andere vanuit het programma Vakkundig aan het werk.

Divosa gaat zich in de komende jaren op vier aandachtsgebieden inzetten. Dat doet Divosa via thema's die in het werk van leden een belangrijke rol spelen. Het gaat om verbindende en inhoudelijke thema's. De verbindende thema’s lopen als rode draden door de inhoudelijke thema’s waar Divosa zich mee bezighoudt.

Drie daarvan doen ertoe om ‘de basis op orde’ te krijgen en te houden: bedrijfsvoering, financiën en data en onderzoek. Twee thema’s, toegang en normaliseren, gaan over de vraag: voor wie is het sociaal domein, wie bereik je? Hoe kunnen we er vroeg bij zijn om erger te voorkomen? En hoe zorgen we dat we zichtbaar, herkenbaar en laagdrempelig het goede kunnen toevoegen aan wat er al in de samenleving gebeurt?

De laatste twee overkoepelende thema’s, integraliteit en samenhang en gebiedsgericht werken, gaan over de verbinding die nodig is in het werk van leden, zoals die tussen het sociaal en fysiek domein en in het wijkgericht werken.

Landkaart van het sociaal domein

Sinds 2015 is de manier waarop gemeenten hun organisatie inrichten totaal veranderd. Vanaf die tijd voeren gemeenten ook de Wmo, de Jeugdwet en de Participatiewet uit. Dit heeft tot op de dag van vandaag invloed op hun bedrijfsvoering. Gemeenten zoeken nog steeds naar manieren waarop ze dit het beste vorm kunnen geven. Hoe houd je de ‘basis op orde’ en blijf je ‘in control’? Divosa ondersteunt gemeenten bij deze vraagstukken vanuit het thema bedrijfsvoering. 

Leidinggevenden in het gemeentelijk sociaal domein moeten veel ballen in de lucht houden. Taaie en complexe maatschappelijke vraagstukken vragen visie en inhoud. Tegelijkertijd vraagt de gemeentelijke organisatie om (verander)management, inzicht in verschillende doelgroepen, duidelijke (werk)processen, kostenbeheersing, het werven en vasthouden van medewerkers en veel, veel meer.

Leidinggevenden in het gemeentelijk sociaal domein bevinden zich daarmee in een unieke positie, die zich lastig laat vergelijken met die in andere sectoren of domeinen. Het kunnen spiegelen aan vakgenoten in dezelfde situatie is daarom van grote waarde voor leidinggevenden in het gemeentelijk sociaal domein. Divosa faciliteert haar leden hierbij. 

Wat doet Divosa?

Het is de optelsom van verschillende uitdagingen die het takenpakket van Divosa-leden zo uniek maakt. Divosa ondersteunt hen niet zozeer inhoudelijk per taakgebied; daar zijn organisatieadviesbureaus geschikter voor. Divosa focust zich op de samenhang van die verschillende onderwerpen en de specifieke rol van leidinggevenden daarin. De ene keer vertaalt dit zich in het organiseren van een bijeenkomst, de andere keer in een handreiking.

Daarbij signaleren we knelpunten in de gemeentelijke uitvoeringspraktijk op het gebied van bedrijfsvoering en brengen we deze onder de aandacht van de rijksoverheid. Zo is door vergrijzing, de stijgende zorgkosten en personeelstekorten de huidige uitvoering van taken op lange termijn niet houdbaar. Dit vergt andere perspectieven waar Divosa samen met partnerorganisaties, leden en het rijk aan bijdraagt. 

Drie stappen

Divosa vult het thema bedrijfsvoering vanaf 2023 op een nieuwe manier in. De eerste stap daarin is een verkenning met (bestuurs)leden naar wat er nodig is. Daarna richt Divosa een bestuurscommissie Bedrijfsvoering op. Deze zet de lijnen uit, bewaakt de voortgang en de samenhang van de verschillende onderdelen.

Als derde stap zet Divosa een platform Bedrijfsvoering op met vakspecialisten uit gemeenten. Dit platform richt zich op technisch-inhoudelijke zaken, zoals probleemanalyses en bijpassende oplossingen. Inzet is om vanuit het platform een aantal bouwstenen aan te leveren voor een samenhangende basis. In 2023 werkt Divosa deze basis verder uit.

Dat gemeenten zorgen hebben over hun hoge uitgaven voor het sociaal domein, kan niemand ontgaan. De kranten staan vol berichten over de tekorten, noodklokken worden voortdurend geluid. Divosa richt zich in dit tumult op de uitvoeringspraktijk van gemeenten. We pleiten voor passende macrobudgetten en een eerlijke verdeling van dat geld. Daarnaast streven we naar een financieringsmodel dat beter past bij de beleidsvrijheid die gemeenten beloofd is. 

Dat gemeenten financieel in de knel zouden komen na de decentralisaties, was geen verrassing voor de leden van Divosa. De financiële risico's van deze taakverschuiving zijn immers op gemeenten afgewenteld, terwijl de beleidsvrijheid die daarmee gepaard zou moeten gaan, niet of nauwelijks van de grond komt. 

Macrobudgetten

Het Rijk stelt jaarlijks macrobudgetten vast die volgens een vaste verdeelsystematiek onder de gemeenten wordt verdeeld. Divosa ziet dat de omvang en verdeling van het gemeentefonds als het BUIG-budget veel onzekerheden met zich meebrengt. En dat zelfs áls er op macroniveau voldoende middelen zijn, één op de drie gemeenten blijft kampen met een tekort.

Omdat de verdeelmodellen uitermate verfijnd zijn, wordt het ondoorgrondelijk en onvoorspelbaar. Het levert onvoorziene budgetfluctuaties op, terwijl gemeenten juist in onzekere tijden behoefte hebben aan voorspelbare, stabiele en passende budgetten.

Bovendien lijkt het alsof de Rijksoverheid ervan uitgaat dat gemeenten volledig grip hebben op de lasten in het sociaal domein en dat overschotten en tekorten het gevolg zijn van gemeentelijk handelen. In de praktijk is dit maar zelden het geval. 

Wat gaan we doen?

Divosa vraagt bij het Rijk aandacht voor zulke knelpunten. Zo pleiten we voor voldoende macrobudget voor verplichte uitgaven en een verdeling van dat geld die past bij de uitgaven waar gemeenten voor staan. Divosa waarschuwt het Rijk voor perverse financiële prikkels en dringt er op aan dat het Rijk, net als gemeenten, meer integraal gaat denken als het gaat om financiering.

Richting gemeenten stimuleert Divosa haar leden om de beïnvloedingsmogelijkheden te zoeken rond uitgaven in het sociaal domein. Divosa is ook geen tegenstander van specifieke uitkeringen als dat dienend is aan adequate financiering. Daarnaast is Divosa de schakel tussen gemeentelijke uitvoeringsdiensten in het sociaal domein, de VNG en het Rijk. 

Hoe gaan we dat doen? 

Divosa zet in op twee sporen als het gaat om financiën. Op korte termijn werken we mee aan verbeteringen van de macrobudgetten en de verdeling ervan over de gemeenten. We doen dit vanuit begeleidingscommissies, zoals die rond de herijking van het gemeentefonds, de aanpassing van het Participatiebudget en gebundelde uitkering.

Op de lange termijn streven we naar een financieringsmodel dat past bij de beloofde beleidsvrijheid van gemeenten en blijven we voor beide pleiten bij de Rijksoverheid. We doen dit in nauwe samenspraak met onze leden, onder andere vanuit de Commissie Financiën en het Platform Financiën. Het eerste is meer strategisch van aard, het tweede meer technisch-inhoudelijk.

Kennisuitwisseling is een van de redenen waarom Divosa in 1934 is opgericht. Nog steeds is kennisdeling een belangrijke taak van de vereniging. Gedegen data en onderzoek zijn het fundament daarvan. Dat fundament staat nu echter in andere wereld, een wereld die bol staat van kennis, data en onderzoek, zij het van wisselende kwaliteit. Divosa gidst haar leden door dit soms ondoorzichtige woud aan informatie. 

Gedegen kennis, gebaseerd op kwalitatieve data en onderzoek, is onontbeerlijk om te kunnen blijven leren en verbeteren in de gemeentelijke uitvoeringspraktijk. Niet alleen een meerjarig en breed perspectief op deze kennis is van belang, ook goede kwaliteit van data is dat. Divosa zet daarom niet alleen in op het aanbieden van data en onderzoek, maar ondersteunt haar leden ook bij het gebruik ervan. Hierbij focust Divosa de komende jaren op de uitwisseling tussen de wetenschap en de uitvoeringspraktijk en op datagedreven werken.

Wat doet Divosa?

Divosa biedt gemeenten feiten en cijfers over het gemeentelijk sociaal domein vanuit verschillende benchmarks. Met de Divosa Benchmark Armoede & Schulden, de Divosa Benchmark Werk & Inkomen en de Divosa Benchmark Statushouders & Inburgering kunnen gemeenten hun resultaten meten en vergelijken. Divosa ontwikkelt deze benchmarks samen met partners BMC en Stimulansz. Daarnaast beheert Divosa verschillende monitors op het gebied van schulden en werken we met partners aan standaardisatie van data rond armoede en schulden in de ‘Datadeal’.  

Rondom data-gedreven werken verkent Divosa welke vraagstukken bij leden spelen en hoe we daar verdere ondersteuning in kunnen bieden. Het uitwisselen van kennis tussen leden is hierbij altijd het uitgangspunt. Divosa brengt onderzoeken die voor en door gemeenten worden gemaakt in kaart en deelt deze met leden.

Het begrip normaliseren ‘buzzt’ in het sociaal domein, niet alleen rond jeugdzorg, maar in het brede sociaal domein. Maar wat is normaliseren eigenlijk? Hoe zorg je ervoor dat het meer dan een ‘buzzword’ wordt en echt inhoud krijgt? Kun je daar als gemeente een rol in spelen? 

Het idee dat professionele hulp niet het antwoord hoeft te zijn op iedere hulpvraag, begint post te vatten in het sociaal domein. Tegenslag hoort tenslotte ook bij het leven. Het is de kunst hiermee te leren omgaan, veerkracht te ontwikkelen, samen met de mensen om je heen. Vanuit het sociaal domein zouden interventies daarom ook meer gericht moeten zijn op de omgeving van hulpvragers, dan op het individu alleen. Door daarin te investeren worden problemen op langere termijn bovendien voorkomen. 

Wat doet Divosa? 

Maar hoe geef je als gemeente vorm en inhoud aan een begrip als normaliseren? Divosa gaat samen met haar leden en partners in het veld op zoek antwoorden op deze vraag. Want normaliseren doe je niet alleen. We brengen leden bij elkaar om zicht te krijgen op het thema.

Daarna maken we de overstap naar ‘en hoe normaliseren we dan, wat is daarvoor nodig?’ Divosa biedt hierbij handelingsperspectief aan gemeenten voor hun dagelijkse praktijk. Ten slotte werken we aan het breed uitdragen van het begrip normaliseren en agenderen we het onderwerp bij pers, politiek en publiek.

Goede dienstverlening sluit aan op de vraag van de inwoner. Dat begint bij de toegang: voor inwoners moet duidelijk zijn waar ze met hun hulpvraag terecht kunnen. Omdat het aantal hulpvragen in het sociaal domein groeit, staan gemeenten voor verschillende uitdagingen. Wat bied je wel en niet aan en voor wie? Hoe houd je het aanbod overzichtelijk? Divosa ondersteunt haar leden bij deze vragen en focust zich op de inrichting van integrale toegang. 

Hoe werk je als gemeente samen met partners? Welke prikkels moet je inbouwen in de organisatie? Wat betekent dit voor de inrichting van de toegang? Divosa vindt het belangrijk dat de toegang tot hulp in het sociaal domein zowel voor inwoners als professionals makkelijker wordt. Een goede verbinding tussen de verschillende wetten en tussen uitvoering, beleid en bestuur zijn daarvoor essentieel. Divosa heeft aandacht voor de knelpunten in de uitvoering en ondersteunt haar leden door inspiratie te delen, handelingsperspectief aan te reiken en samen te leren. 

Wat vindt Divosa?

Faciliteer het werken vanuit één gezin, één plan, één regisseur, maar laat het ‘hoe’ over aan gemeenten. Daar staat Divosa voor. Hierbij is het belangrijk dat de verschillende wetten in het sociaal domein goed op elkaar aansluiten en elkaar versterken. En dat het Rijk niet te veel aan gemeenten oplegt bij de inrichting van de toegang. 

Wat doet Divosa?

Divosa sluit aan bij trajecten zoals het ondersteuningsprogramma Toegang en integrale dienstverlening sociaal domein. Dit meerjarenprogramma, gefinancierd vanuit de POK-middelen, richt zich op integraal en wijkgericht werken en wordt gecoördineerd door de VNG. Een belangrijk doel is het ontwikkelen en delen van kennis waar Divosa een bijdrage aan levert. 

Daarnaast wil Divosa met leden inzicht krijgen in de verschillende modellen voor de inrichting van integrale toegang. Welke visie en verwachtingen zitten hierachter, wat zijn de voor- en nadelen in de modellen, welke rode draden zien we terug en waar is behoefte aan meer kennis en verdieping? Deze input gebruikt Divosa voor het organiseren van themagerichte bijeenkomsten. 

Tot slot verkent Divosa de mogelijkheid om een ‘serious game’ te ontwikkelen waarin toegangsmedewerkers, beleidsmedewerkers, leidinggevenden en wethouders vanuit het perspectief van verschillende inwoners het toegangsproces doorlopen. Wat komen inwoners onderweg tegen? En wat betekent dit voor de prikkels, manier van samenwerken bij en inrichting van de integrale toegang? 

Steeds meer gemeenten focussen op het herstellen van bestaanszekerheid, het vergroten van kansengelijkheid en het makkelijker maken van gezond leven. Deze maatschappelijke opgaven vragen elk om een integrale aanpak en zijn onderling ook met elkaar verbonden. Divosa-leden zijn op zoek hoe ze dit slimmer, samenhangender, preventief en meer vanuit de inwoner kunnen vormgeven. Divosa ondersteunt hen met kennis, voorbeelden en het leren van elkaar. Samen met partners lobbyen we voor de juiste randvoorwaarden bij het Rijk. Onze continue toets: is het uitvoerbaar, kan het slimmer in de verbinding en zo inclusief mogelijk voor inwoners? 

De maatschappelijke opgaven ‘bestaanszekerheid herstellen, kansengelijkheid vergroten en gezond leven makkelijker maken’ zijn de opgaven uit de propositie De winst van het sociaal domein, die door steeds meer gemeenten worden omarmd. Om deze vraagstukken te kunnen oplossen is het nodig dat de randvoorwaarden van wat het Rijk initieert, passen bij integrale opgaven en de uitvoering van gemeenten. Gemeenten hebben daarin zelf ook een belangrijke rol.

Naast handelingsperspectief voor de korte termijn, wil Divosa samen met leden ook vooruit kijken en perspectief formuleren voor de lange termijn. Onze ambitie is om hierin ook leidend te zijn voor het Rijk. Divosa pleit daarbij voor: 

• Eenvoudige, logische en voorspelbare wet- en regelgeving in het sociaal domein.
• De drie maatschappelijke opgaven uit de propositie als uitgangspunt voor beleid, in plaats van de wetten.
• Investering en sturing op de onderlinge samenhang tussen bestaanszekerheid, kansengelijkheid en gezond leven.
• Sturing vanuit wat werkt in de uitvoering:
  • Voorkom stapeling van maatregelen en procedures.
  • Maak de resultaten van uitvoeringstoetsen leidend voor beleid.
  • Doordenk nieuwe wet- en regelgeving met en in de uitvoering. 
• Werk als Rijk en gemeenten rolvast en in gelijkwaardig partnerschap aan de maatschappelijke opgaven in het sociaal domein.

Wat doet Divosa?

Samen met onze partners vanuit de VNG, NDSD, G4, G40, P10, M50, K80 bundelen we de krachten in een gezamenlijke lobby-agenda en acties naar het Rijk. We werken daarnaast samen aan de uitvoeringsagenda voor gemeenten. Dit doen we door kennis te ontwikkelen, verzamelen en verspreiden. We organiseren verdiepende bijeenkomsten, verbinden gemeenten aan elkaar die met dezelfde opgaven bezig zijn en halen op wat speelt, wat helpt en wat belemmert. Dit is belangrijke input voor de gesprekken met het Rijk over de randvoorwaarden voor wat werkt in de uitvoering.

Het Strategisch Beraad Sociaal Domein is hierin een belangrijk vehikel. In dit tweewekelijks overleg bespreken we als gemeentelijke netwerkpartners met de relevante ministeries voor het sociaal domein wat nodig is om samen stappen te zetten in het bereiken van de domeinoverstijgende opgaven uit de propositie en het Regeerakkoord.

We starten in 2023 een bestuurscommissie met leden om ook een perspectief op de langere termijn te bieden. Waar staan we over tien jaar als het gaat om de ambities in de propositie? Wat betekent dat voor de stappen die we de komende periode moeten zetten en hoe kunnen we deze binnen de vereniging samen ontwikkelen?

Door ook de kennisinstituten en andere relevante partners uit het veld te betrekken, verbreden we de beweging. Hoe meer partijen werken aan bestaanszekerheid, kansengelijkheid en positieve gezondheid, hoe beter.

In achterstandswijken zijn onevenredig veel problemen op het gebied van gezondheid, criminaliteit en armoede. Als overheden hier niets aan doen, groeit kansenongelijkheid verder. Een gebiedsgerichte aanpak kan in kwetsbare wijken soelaas bieden. Zo’n aanpak moet ontstaan vanuit een gedeelde visie waarbij inwoners centraal staan. Ook is het nodig om hierbij buiten de kaders te denken en zijn ontschotte budgetten, professionele samenwerking en wederkerige prestatieafspraken nodig. Hierbij is voldoende tijd, geduld en onderling vertrouwen en begrip doorslaggevend. 

In gebiedsgericht werken komen verschillende beleidsterreinen samen. De Rijksoverheid benadert deze verschillende terreinen vaak gescheiden en vanuit verschillende departementen. Als gemeenten gebiedsgericht willen werken, zorgt deze verkokerde benadering in de praktijk voor knelpunten. Bijvoorbeeld door gelabelde budgetten en wettelijke randvoorwaarden. Divosa pleit er bij het Rijk voor om deze systeembeperkingen weg te nemen.

Divosa ziet in een gebiedsgerichte aanpak een manier om een integrale beleidsvisie in de praktijk te brengen, juist daar waar het het hardst nodig is. Door in deze manier van werken te investeren, kunnen gemeenten bestaanszekerheid herstellen, kansengelijkheid vergroten en gezond leven makkelijker maken. De lokale samenwerking die dan ontstaat kan leiden tot minder zorgkosten, minder langdurige werkloosheid en minder dakloosheid.

Wat doet Divosa?

Divosa wil haar leden inspireren en ondersteunen bij het ontwikkelen van een gebiedsgerichte aanpak.  Door ervaringen te delen, kunnen leden van elkaar leren hoe ze zo’n aanpak opzetten en ontwikkelen. We richten ons daarbij op kennisontwikkeling rond het thema en gaan op zoek naar de nieuwste (wetenschappelijke) inzichten, werkende principes en inspirerende voorbeelden.

Vanuit het thema gebiedsgericht werken leggen we de verbinding met andere thema’s, zoals ondermijning en armoede. Hoe leidt de samenwerking tussen zorg en welzijn tot minder uitkeringskosten? Hoe kan de inzet van ervaringsdeskundigheid helpen bij de ondersteuning van inwoners? 

Daarnaast richten we ons op de ontwikkeling van business case(s). We analyseren de financiële gevolgen van praktijkvoorbeelden van gebiedsgericht werken op grond van data en delen dit met onze leden. 

Rond het thema ‘gebiedsgericht werken’ werken we samen met de landelijke partijen Aedes, Actiz, Woonbond, Valente, VNG, G40, GGZ NL MIND en Platform31 binnen ‘Zo doen we dat!’. Door onze krachten te bundelen, kunnen we een gezamenlijke lobby voeren.

Divosa gaat zich in de komende jaren op vier aandachtsgebieden inzetten. Dat doet Divosa via thema's die in het werk van leden een belangrijke rol spelen. Het gaat om verbindende en inhoudelijke thema's. De inhoudelijke thema's vertegenwoordigen actuele problematiek of vraagstukken die spelen in het werk van leden.

De inhoudelijke thema's zijn als het ware de knoppen waaraan Divosa draait om voortgang te maken op de vier aandachtsgebieden en het beter laten functioneren van het sociaal domein voor inwoners. Er zijn vijftien inhoudelijke thema's gedefinieerd, van armoede tot participatie, van gezond leven tot ondermijning.

Landkaart van het sociaal domein

Armoede is meer dan te weinig inkomen hebben. Het betekent dat mensen te weinig mogelijkheden hebben om volwaardig mee te doen in onze samenleving. Het is aan het Rijk om mensen de zekerheid van inkomen te bieden. Gemeenten zijn aan zet om hun inwoners mee te laten doen in de samenleving. Divosa legt de verbinding tussen beide en ondersteunt haar leden zowel op rijks- als op gemeenteniveau.

Recessies, inflatie, oorlog en demografische ontwikkelingen zorgen voor toenemende armoede in Nederland. En hoewel deze oorzaken vaak buiten de macht van gemeenten liggen, zijn de gevolgen wel degelijk voelbaar in de dagelijkse praktijk van steeds meer Nederlandse huishoudens. 

Armoede is een complex maatschappelijk probleem dat niet door een enkele (overheids)organisatie kan worden opgelost. Het vraagt een integrale aanpak en samenwerking op verschillende niveaus. Het is daarbij belangrijk te weten wat er binnen de macht van gemeenten ligt en waar het Rijk of andere partijen voor nodig zijn.

In acute noodsituaties en door (koopkracht)crises kunnen die rollen en taken vervagen omdat ad hoc-oplossingen nodig zijn. Maar voor de toekomst is een langetermijnvisie nodig. Het rijk, gemeenten en samenwerkingspartners moeten samen een duurzame visie voor bestaanszekerheid ontwikkelen; duurzaam voor inwoners én in dienstverlening en inrichting.

Waar staat Divosa voor?

Divosa ziet voor de vereniging een belangrijke rol in het aanjagen van de ontwikkeling van die langetermijnvisie. Zodat gemeenten niet langer met kortetermijnoplossingen, crisismanagement en ad hoc-regelingen te maken krijgen, maar kunnen werken vanuit een visie die duurzaam geborgd is. Tijdelijke regelingen moeten plaatsmaken voor duurzame dienstverlening, zodat gemeenten voorspelbaarheid en zekerheid kunnen bieden aan hun inwoners, zonder dat zij contact met de dagelijkse realiteit hoeven te verliezen.

Een ander speerpunt in de Divosa-belangenbehartiging is duidelijkheid over rol- en taakverdeling als het gaat om armoedebestrijding. Het Rijk is verantwoordelijk voor het garanderen van zeker, voldoende en voorspelbaar inkomen. Gemeenten kunnen een vangnet bieden voor inwoners die hiermee niet voldoende bereikt worden. Deze rolverdeling is diffuus geraakt door de verschillende crises. Divosa pleit ervoor dat iedereen weer zijn eigen rol kan innemen. 

Wat doet Divosa?

Divosa werkt aan het ontwikkelen van een langetermijnvisie tegen armoede in de commissie Bestaanszekerheid. Deze commissie van hoofdleden is een platform waarin Divosa standpunten inneemt rond actuele vraagstukken, die een basis bieden voor een visie op de lange termijn.

Het is de ambitie om op eenzelfde manier teamleiders, beleidsadviseurs en uitvoerend professionals samen te brengen rond actuele thema’s. Hiermee leggen we de verbinding tussen inwoners, uitvoerend professionals, beleid, management, directie en het Rijk. We delen ervaringen, geleerde lessen en feiten en cijfers. Deze feiten en cijfers onttrekken we onder andere uit de Divosa Benchmark Armoede & Schulden en uit de Datadeal, een standaardisatie van data rond armoede en schulden, die op moment van schrijven in ontwikkeling is.

In Nederland groeit 1 op de 13 kinderen op in armoede. Dat is een groot probleem dat de hele samenleving raakt. Want wie in armoede opgroeit, loopt al snel een achterstand op. Niet alleen kunnen kinderen in armoede vaak niet meedoen met sport en andere activiteiten, ze komen ook minder makkelijk mee op school, ontwikkelen zich minder goed en ervaren vaker gezondheidsproblemen. En als je als kind al niet goed mee kunt doen, lukt je dat als volwassene dan wel?

Gemeenten hebben een sleutelrol bij de bestrijding van kinderarmoede. Divosa ondersteunt hen bij het ontwikkelen en vasthouden van een doeltreffende aanpak. Daarnaast stimuleren we de samenwerking tussen gemeente, welzijnswerk, jeugdgezondheidszorg, onderwijs en de gezinnen zelf, om kinderen in kwetsbare posities eerder te signaleren en beter te ondersteunen. En daarmee doeltreffender te werken.

Wat doet Divosa?

In het project ‘Samenwerken aan de aanpak van kinderarmoede’ werkt Divosa samen met onderwijs, jeugdgezondheidszorg, sociaal werk en gemeenten om op lokaal niveau een succesvolle aanpak rond kinderarmoede te ontwikkelen. Divosa werkt mee aan de ontwikkeling van de handreikingen ‘Omgaan met kinderarmoede’ voor verschillende sectoren. Handreikingen voor het onderwijs, jeugdgezondheidszorg en sociaal domein zijn al in gebruik en de handreikingen voor het mbo, de kinderopvang en de buitenschoolse opvang zijn in ontwikkeling.

Divosa is kernpartner van de Alliantie Kinderarmoede. Deze heeft als doel om de komende jaren meer lokale allianties te vormen, publiek-private samenwerking te stimuleren en lokale lessen landelijk te blijven delen. 

Ondersteuningsprogramma bestaanszekerheid

De komende jaren ontwikkelt Divosa vanuit het thema kinderarmoede een nieuw ondersteuningsprogramma. Het programma richt zich op ondersteuning van leden in hun rol in het opstellen van meerjarenplannen voor het borgen van bestaanszekerheid voor kinderen en hun gezinnen.

Voldoende en voorspelbaar inkomen is de basis van bestaanszekerheid. Gemeenten kunnen mensen die onvoldoende inkomen ontvangen daarbij ondersteunen. Dat betekent dat zij ervoor moeten zorgen dat mensen weten waar ze recht op hebben en dat ze dat zo goed mogelijk kunnen claimen. Maar dat is niet alles. De overheid heeft immers volgens de grondwet de taak om inkomenszekerheid te borgen. En dat betekent dat we als overheid met alles wat we weten van de inwoner, de garantie geven op die inkomenszekerheid. Maar hoe geef je dat vorm?

Divosa staat voor gelijkwaardigheid in sociale zekerheid. Daarvoor is een beter sluitend vangnet nodig. Inwoners zouden op een eenvoudige manier voldoende, zeker en voorspelbaar inkomen moeten kunnen ontvangen. Of dat nu ondernemers zijn, werkende armen, mensen uit de middenklasse of mensen die al lange tijd een uitkering ontvangen. De sociale basis zou voor iedereen goed geregeld moeten zijn, zodat niemand onnodig in een kwetsbare situatie terecht komt.

Wat doet Divosa? 

Er is in Nederland nog geen consensus over welk bedrag mensen minimaal nodig hebben om in hun levensonderhoud te kunnen voorzien. Daarom wil het kabinet dit sociaal minimum elke vier jaar herijken om vast te stellen of dit toereikend is.

In een eerste stap hiertoe heeft het kabinet advies gevraagd aan de onafhankelijke Commissie Sociaal minimum waar Divosa actief aan deelneemt. Deze commissie onderzoekt wat verschillende huishoudtypen nodig hebben om rond te kunnen komen en mee te kunnen doen in de maatschappij. Ook kijkt de commissie naar de systematiek van het sociaal minimum, inclusief mogelijke scenario’s hoe die systematiek beter kan aansluiten op wat huishoudens nodig hebben.

Divosa neemt daarnaast deel aan het Interdepartementaal Onderzoek (IBO) vereenvoudiging sociale zekerheid om te komen tot een eenvoudig, transparant en toegankelijk systeem. Daarnaast werkt Divosa samen met bijstandsgerechtigden, gemeenten, de Sociale Verzekeringsbank (SVB) en andere partijen om de ervaren hardheden en knelpunten in de Participatiewet te inventariseren en te verbeteren.

Een eerste analyse daarvan is helder: de Participatiewet is uit balans. Dat komt vooral tot uiting in de stapeling van ervaren hardheden, in combinatie met menselijke beperkingen, die vaak hardvochtig uitpakt en mensen in de knel brengt. Divosa neemt actief deel aan een beleidstraject om deze hardheden uit de Participatiewet te halen.

Schuldhulpverlening draagt bij aan de bestrijding van armoede en geeft mensen meer mogelijkheden om mee te doen aan de samenleving. De Wet gemeentelijke schuldhulpverlening geeft een ruim kader waarbinnen gemeenten de schuldhulpverlening zelf kunnen vormgeven. Desondanks blijft dit een uitdaging, omdat het oplossen van financiële problemen vaak gepaard gaat met aandacht voor psychosociale problemen of problemen rond de woonsituatie, gezondheid, verslaving of de gezinssituatie. Daarvoor is integrale dienstverlening nodig.

Divosa vindt het belangrijk dat de nadruk van schuldhulpverlening ligt op preventie. Als schulden voorkomen kunnen worden, dan voorkomt dat ook veel consequenties op andere levensdomeinen. Preventie behelst alles voorafgaand aan schulden, zoals aandacht voor weerbaarheid, veerkracht, kennis, life events en vroegsignalering.

Inwoners vroegtijdig helpen kan voorkomen dat de schuldhulpverlening te maken krijgt met zoveel vragen dat gemeenten voor complexe organisatorische uitdagingen komen te staan. Met preventie blijven ze werken aan een duurzame en behapbare schuldhulpverlening met voldoende handelingsperspectief.

Wat gaat Divosa doen?

Divosa is een van de partners in het programma Schouders Eronder, dat zich inzet voor professionalisering van de schuldhulpverlening. Dit programma loopt tot medio 2023. Divosa onderzoekt in hoeverre de geleerde lessen binnen een ondersteuningsprogramma over schuldhulpverlening voortgezet kunnen worden. 

Daarnaast faciliteert Divosa gemeenten met de Divosa Benchmark Armoede & Schulden om te leren van elkaar door cijfers en de verhalen erachter te delen. De benchmark wordt continu doorontwikkeld.

Monitoring is belangrijk in de ondersteuning aan leden van Divosa. Bijvoorbeeld door de Monitor schuldhulpverlening in onzekere tijden en de Monitor Vroegsignalering. 

Ook zet Divosa zich in voor de Datadeal Armoede & Schulden, een samenwerkingsinitiatief van Divosa, NVVK, de VNG en CBS om tot een gezamenlijke uitvraag te komen en deze data vervolgens onderling te delen voor cijfers over armoede en schulden.

De Brede schuldenaanpak en Intensivering aanpak schulden en armoede zullen samen opgaan in het nieuwe programma Geldzorgen, Armoede en Schulden van het ministerie van SZW.

Liever voorkomen dan oplossen. Hiervoor staat Divosa als het gaat om schulden. Daarvoor is het belangrijk om betalingsachterstanden bij inwoners tijdig te signaleren. Maar hoe vinden gemeenten deze inwoners voordat ze bij schuldhulpverlening aankloppen met hoge schulden? Sinds 1 januari 2021 ontvangen alle gemeenten van vier typen vastelastenpartners signalen van betalingsachterstanden opdat ze een hulpaanbod kunnen doen aan de inwoners. Het is een uitdaging om dit proces zo goed mogelijk in te richten. Divosa ondersteunt haar leden hierin door monitoring en het delen van de verhalen achter de cijfers.

Uiteindelijk is het doel van vroegsignalering om te voorkomen dat inwoners problematische schulden krijgen en in een situatie van bestaansonzekerheid terechtkomen. Gemeenten lopen wel tegen vraagstukken aan, bijvoorbeeld hoe ze dit proces zo effectief mogelijk kunnen inrichten. En of de methode van vroegsignalering van betalingsachterstanden afdoende is om inwoners tijdig te bereiken. 

Een belangrijk aandachtspunt bij vroegsignalering zijn de uitvoeringskosten die hiermee gepaard gaan. Gemeenten hebben een extra taak gekregen, maar hiervoor geen extra financiering van het Rijk ontvangen. In de praktijk ziet Divosa dat een eventuele opbrengst nu eerst vooraf wordt gegaan door een fikse investering, die niet alle gemeenten op dezelfde wijze kunnen leveren.

In 2022 zijn er incidentele armoedemiddelen aan gemeenten toebedeeld. Daaruit heeft een deel van de gemeenten vroegsignalering kunnen bekostigen. In 2023 komen structurelere middelen beschikbaar. De vraag is of dat afdoende is.

Wat doet Divosa?

Divosa beheert in ieder geval tot medio 2025 de Divosa Monitor Vroegsignalering Schulden. Data uit deze monitor geven inzicht in de werkwijzen van gemeenten. Hierdoor kunnen zij van elkaar leren. Er is een dashboard voor gemeenten beschikbaar en Divosa organiseert leerbijeenkomsten.

In aanvulling op de monitor onderhoudt Divosa contacten met verschillende partners die zich landelijk inzetten rondom dit thema, om gemeenten hierin te ondersteunen en vertegenwoordigen.

Gezond leven gaat niet alleen over gezond eten of meer bewegen. Het raakt ontzettend veel levensgebieden. Zo is er een sterk verband tussen gezondheid en meedoen in de samenleving. Werken, of op een andere manier meedoen, vergroot geluk en gezondheid. Voor grote groepen mensen wordt meedoen echter steeds lastiger. Voor die mensen kan de overheid het verschil maken.

Zo kampt een deel van de mensen voor wie meedoen steeds moeilijker wordt, en voor wie gezonder leven daarom onder druk staat, met laaggeletterdheid. En deze groep groeit. Divosa zet daarom in op het agenderen en aanpakken van laaggeletterdheid door gemeenten. Niet door (uitsluitend) in te zetten op formele taaltrajecten, maar door te werken aan taal op een manier die past bij de motivatie, situatie en didactische behoefte van inwoners. Taal moet eerst betekenis krijgen voordat het betekenis kan geven. 

Een andere groep die steeds moeilijker mee kan doen is mensen met een licht verstandelijke beperking (LVB). Divosa wil de aandacht voor de impact van LVB vergroten. Het gaat daarbij niet alleen om de impact van LVB op de levens van mensen, maar vooral om de impact op de dienstverlening van gemeenten aan al hun inwoners. Wat betekent het voor beleid en uitvoering van gemeenten als  25 tot  40 procent van de mensen die zich tot de gemeenten wendt een vorm van LVB heeft?

Wat doet Divosa?

Divosa zet in op een stevige infrastructuur binnen volwasseneneducatie in de WEB/arbeidsmarktregio’s, voornamelijk via de contactgemeenten. Daarvoor werken we samen met de VNG. Samen met de departementen en Stichting Lezen en Schrijven zetten we in op het opbouwen van een samenwerkingsrelatie en netwerk met de werkgevers. Daarnaast organiseren we met gemeenten sessies om kennis en ervaringen rond gemeenten en LVB verder te delen.

Steeds meer gemeenten passen hun dienstverlening aan op de vraag van inwoners. Divosa moedigt leden aan in deze beweging naar opgavegericht werken en versterkt die. Niet de koker van de wet of de regeling staat centraal, maar de behoefte van de inwoner. Divosa pleit ook in de komende jaren voor aanpassingen van de Participatiewet en op termijn één regeling voor de basis van de arbeidsmarkt, zodat meer mensen gemakkelijker kunnen meedoen in de samenleving.

De participatieketen (de keten van (arbeidsmatige) dagbesteding, beschut werk, garantiebanen, re-integratieinstrumentarium en (regulier) werk) past goed bij opgavegericht werken. Op termijn beoogt Divosa één regeling voor de basis van de arbeidsmarkt. Met een betere verbinding tussen zorg, onderwijs en werk, waardoor mensen gemakkelijker stappen in hun ontwikkelingen kunnen maken. Hierbij is het van belang dat (meer) werken financieel loont, maar ook dat de inkomensvoorziening zo stabiel mogelijk is. Hier ligt een belangrijke verbinding met de inzet van Divosa voor bestaanszekerheid en het project Simpel Switchen.

Gemeenten kunnen veel regelen in hun eigen organisatie en beleid, maar er is ook beweging nodig in landelijke regelgeving. De Participatiewet behoeft aanpassing. De wet biedt niet altijd voldoende bestaanszekerheid, biedt onvoldoende ondersteuning naar werk en participatie, is in bepaalde gevallen te stringent en past op onderdelen niet meer bij de flexibiliteit van de arbeidsmarkt. Het kabinet heeft met het plan ‘Participatiewet in Balans’ een eerste aanzet gegeven tot wetswijzigingen. In dit traject is Divosa betrokken met oog voor de uitvoerbaarheid én de langetermijnveranderingen die nodig zijn. 

Zorgen over financiële middelen

Er zijn nog een aantal belangrijke onderwerpen die onvoldoende zijn meegenomen in dit plan, zoals de discrepantie tussen de ambitie en de beschikbare financiële middelen voor ondersteuning naar en tijdens werk en participatie. Uit onderzoek van Berenschot blijkt dat structureel 1,6 miljard euro extra nodig is voor deze opgave.

Ten slotte zijn gemeenten ook verantwoordelijk voor de sociale werkvoorziening (SW), die inmiddels steeds vaker vanuit sociaal ontwikkelbedrijven vorm wordt gegeven. Deze sector heeft een dringende financiële opgave door rijksbezuinigingen. En gemeenten zijn daarbij risicodragend.

Er zijn zorgen over het wegvallen van de infrastructuur door de afsluiting van de SW in 2015. Divosa is met sociale partners, het ministerie van SZW, Cedris en de VNG in gesprek over deze ontwikkelingen, waarbij we oog moeten hebben en houden voor de behoefte van inwoners en de functionaliteiten die nodig zijn om inwoners mee te kunnen laten doen.

Ondernemers die de eindjes niet meer aan elkaar kunnen knopen, worden vaak uitgesloten van het reguliere vangnet én komen vaak niet in aanmerking voor minimaregelingen. Dit geldt voor maar liefst een miljoen ondernemers in Nederland. Dit staat haaks op het idee dat álle mensen toegang moeten hebben tot hulp en ondersteuning als ze dat nodig hebben. Dus ook ondernemers.

Ondernemers die bij gemeenten aankloppen voor steun, hebben vaak sterk verschillende behoeften. De één heeft direct ondersteuning nodig, de ander wil vanuit de Participatiewet het zelfstandig ondernemerschap verkennen. Het is aan gemeenten om iedere ondernemer (in spe) hier passend in te ondersteunen. Divosa onderzoekt samen met gemeenten wat hierin werkt en wat niet werkt.

Daarnaast maakt Divosa zich er hard voor dat ook ondernemers die onder het sociaal minimum leven, gebruik kunnen maken van het vangnet en van voorzieningen.

Wat doet Divosa?

Divosa brengt gemeenten bij elkaar om te leren van elkaar rond inkomensondersteuning voor ondernemers. In 2023 wil Divosa daarnaast een expertgroep oprichten, die zich richt op het verbeteren en vernieuwen van ondernemersdienstverlening.

Divosa neemt actief deel aan de werkgroep Dienstverlening die is ontstaan uit de werkgroep Tozo. Deze werkgroep richt zich op de afwikkeling van de Tozo-regeling, wat je ervan kunt leren en wat dit betekent voor de toekomst.

Ook neemt Divosa actief deel aan landelijke overlegtafels rond schuldhulpverlening voor ondernemers. We doen dit onder andere met VNG Realisatie, de kwartiermaker ondernemers van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en met de KvK rond het programma ‘Ondernemers in zwaar weer’.

Divosa staat voor een inclusieve arbeidsmarkt die minder complex is en waarin kwetsbare inwoners duurzaam en naar vermogen kunnen meedoen. Een arbeidsmarkt waar hobbels en schotten tussen regelingen zijn verdwenen. Een arbeidsmarkt waar het voor werkgevers eenvoudig is om mensen die nog langs de kant staan werk te bieden, ook wanneer de werknemer een arbeidsbeperking heeft.

De komende jaren investeert het Rijk in de uitbreiding van de arbeidsmarktinfrastructuur. Daar is Divosa bij betrokken. Voor Divosa is het belangrijk dat de gemeentelijke dienstverlening goed aansluit op deze ontwikkeling.

Het ‘no wrong door’-principe staat voor ondersteuning aan inwoners bij het vinden van werk dat bij hen past, lokaal, subregionaal of regionaal. Soms is advies en toegang tot vacatures voldoende, maar vooral mensen in kwetsbare situaties hebben veelal ondersteuning dichterbij huis nodig.

Divosa ondersteunt gemeenten bij de uitdaging om, naast de gezins- en wijkgerichte benadering in het gemeentelijke sociaal domein, ook op regionale schaal de samenwerking op te zoeken met  onderwijs en werkgevers.

Samenwerking in arbeidsmarktregio’s

Voor de stap naar werk is goede samenwerking in de keten van gemeenten, UWV, onderwijs, werkgevers, zorg, leer- en ontwikkelbedrijven belangrijk. De samenwerking tussen de landelijke publieke partijen is belegd in de Programmaraad Regionale Arbeidsmarkt (PRA). Dit is een samenwerkingsverband van de VNG, UWV, Cedris en Divosa. De Programmaraad faciliteert de samenwerking en verbinding tussen ketenpartners in de arbeidsmarktregio’s, met als doel om de match tussen werkgevers en werkzoekenden zo duurzaam mogelijk te maken.

De Programmaraad organiseert activiteiten in het hele land, zoals de praktijkdagen. Ze bundelt kennis op de website www.samenvoordeklant.nl.

Gemeenten hebben sinds de invoering van de nieuwe Wet inburgering in 2022 de broodnodige regie om inburgeraars mee te kunnen laten doen in de samenleving. Divosa ondersteunt gemeenten bij het uitvoeren van die nieuwe rol. Vanaf 2022 doen we dit vooral door het ondersteunen van het leren in de uitvoering vanuit minimaal twaalf nieuwe Community’s of Practice inburgering.

Gemeenten zijn sinds 2022 verantwoordelijk voor de begeleiding en ondersteuning van inwoners gedurende hun inburgering. Iedere gemeente geeft hier - binnen de kaders - op haar eigen manier invulling aan. Daarbij loopt iedere gemeente tegen ‘uitvoeringskwesties’ aan, zoals dat gaat met de invoering van een nieuwe wet. Issues die van tevoren niet voorzien waren, maar in de praktijk weerbarstig blijken. Zulke vraagstukken zijn vaak herkenbaar voor andere gemeenten en samenwerkingspartners. Daarom is met en van elkaar leren zo belangrijk, vooral vanuit het perspectief van de inburgeraar. 

Gemeenten  en partners onderstrepen dit belang en werken steeds meer toe naar een lerende organisatie. Divosa ondersteunt hen hierbij en verbindt gemeenten met elkaar en met uitvoeringspartners om in een lerende praktijk onderbouwde keuzes te maken, te experimenten en daarop te reflecteren. Juist door in netwerken kennis te delen, leren gemeenten van elkaar. Daardoor kunnen ze steeds beter inspelen op de behoeften van inburgeraars.

Wat doet Divosa?

Divosa versterkt de lerende praktijk rond inburgering met het opzetten van Community’s of Practice (CoP’s). In een CoP buigt een groep enthousiaste uitvoerders met dezelfde ambitie zich over complexe vraagstukken uit de uitvoeringspraktijk. Zo ontstaat kennis vanuit die praktijk.

Rond inburgering wil Divosa minimaal twaalf CoP’s opzetten. Divosa zal de opbrengsten ervan delen met de uitvoering en hierin de verbindende schakel zijn naar de ketenpartners en het Rijk. Om ook daar te blijven agenderen wat nodig is rond wet- en regelgeving en randvoorwaarden.

Daarnaast biedt Divosa met de Divosa Benchmark Statushouders & Inburgering gemeenten de mogelijkheid om van elkaar te leren, door het vergelijken van cijfers en de verhalen achter die cijfers te delen. Zo draagt Divosa bij aan de ambitie dat inburgeraars eerder kunnen meedoen in de samenleving, bij voorkeur met werk.

Jeugdwerkloosheid blijft een probleem voor jongeren in kwetsbare situaties. Ook nu de krapte op de arbeidsmarkt groot is, blijft deze specifieke werkloosheid een probleem. Een structureel maatschappelijk probleem dat om een structurele aanpak vraagt.

Om duurzame ondersteuning te kunnen bieden, wil het rijk tijdelijke maatregelen uit de Aanpak Jeugdwerkloosheid omzetten in wet- en regelgeving, met bijbehorende financiering. De betrokken ministeries werken aan een gezamenlijk wetsvoorstel. Doel van het voorstel is jongeren die een (risico op) structurele achterstand op de arbeidsmarkt hebben, te laten doorleren of duurzaam aan het werk te helpen. Halverwege 2025 zou de nieuwe wet in moeten gaan. Divosa volgt de ontwikkelingen rond dit voorstel op de voet.

Wat doet Divosa?

Divosa ondersteunt haar leden bij hun inspanningen om jongeren in kwetsbare situaties in beeld te krijgen en te begeleiden naar opleiding of werk naar vermogen. Samen met onderwijs, andere partijen in het sociaal domein en werkgevers zet Divosa zich in voor het inclusiever maken van het pad naar de arbeidsmarkt. Zij deelt goede voorbeelden van hoe in de uitvoeringspraktijk de jongere − en niet het protocol − centraal kan staan en wat deze aanpak oplevert. De inzet van ervaringswerkers − de ‘verbinders en vertalers’ van beleid − ziet Divosa hierin als een onmisbare schakel.

Om blijvende resultaten te boeken vindt Divosa het belangrijk om zoveel mogelijk bij bestaande samenwerkingsstructuren aan te sluiten en te werken aan een sterke ketenaanpak. Via de Programmaraad Regionale Arbeidsmarkt faciliteert Divosa samenwerking in de regio’s en ondersteunt zij regiocoördinatoren in de Aanpak Jeugdwerkloosheid.

De jeugdzorg staat al langere tijd onder druk. De kosten rijzen de pan uit en de beschikbaarheid van met name hoogspecialistische zorg staat onder druk. Verschillende crises hebben impact op gezinnen en jongeren; het is te verwachten dat het beroep op jeugdzorg zal toenemen. Met meer budget, sleutelen aan het systeem of het aanbod verruimen alleen, kunnen we de problemen niet oplossen. Hoe de sector te verduurzamen in samenhang met het sociaal domein? Dát is de opgave waar de leden van Divosa voor staan en waar Divosa ze in ondersteunt.

Jeugdzorg gaat niet alleen over jeugdhulp. Ook goed onderwijs en een veilige woonomgeving leiden tot goede zorg voor de jeugd. Jeugdzorg is daarmee onderdeel van het sociaal domein, in verbinding met andere domeinen. Dat vraagt om een andere benadering en een levensbrede aanpak. Gemeenten en aanbieders moeten professionals in staat stellen om dit te kunnen realiseren. Divosa ondersteunt hen daarbij, lokaal en in de regio.

Voor Divosa is ‘normaliseren’ hierin een belangrijk onderdeel. Niet alle hulpvragen horen bij professionele hulpverleners. Vaak is het duurzamer om in te zetten op het versterken van de sociale basis waar gezinnen op kunnen terugvallen. 

Wat doet Divosa?

Divosa volgt de Hervormingsagenda Jeugd waarin het ministerie van VWS, zorgaanbieders, cliënten(vertegenwoordigers), professionals en de VNG samenwerken aan een beter en (financieel) beheersbaar jeugdstelsel, op de voet. Divosa voedt waar mogelijk de agenda met onderwerpen vanuit de uitvoeringspraktijk. We organiseren sessies met leden en brengen knelpunten uit de praktijk van gemeenten naar Den Haag.

Onderwijs wordt voor het gemeentelijk sociaal domein steeds belangrijker als onderdeel van een duurzame aanpak voor bestaanszekerheid, kansengelijkheid en gezonder leven. Divosa richt zich rond het thema onderwijs dan ook vooral op de verbindingen vanuit het onderwijs naar andere maatschappelijke thema’s zoals kansengelijkheid, praktijkleren in het mbo en de aanpak jeugdwerkloosheid.

Divosa investeert rond onderwijs in contacten en relaties met het onderwijs en daarbij relevante departementen en koepels zoals de Mbo-raad. Eenzelfde relatie beoogt Divosa op termijn ook met de VO en PO Raad en de koepels voor VSO en Pro.

We willen met deze partijen zicht krijgen op de gezamenlijke ‘span of control’. Heel concreet kan dat gaan over voorkomen van voortijdig schoolverlaters of opvolgen van jongeren die gestopt zijn met school. Met het doel dat er geen jongeren tussen onderwijs en arbeidsmarkt zoekraken. Maar ook: waar liggen in de relatie sociaal domein en onderwijs nieuwe kansen om ervoor te zorgen dat jongeren niet buiten boord vallen en kunnen meedoen aan de samenleving?

Wat doet Divosa? 

Divosa verwacht dat de verbinding tussen onderwijs en sociaal domein steeds belangrijker wordt en wil leden ondersteunen in het maken van die verbinding. Divosa heeft al goede netwerken met vertrouwde onderwijspartners via bijvoorbeeld de Programmaraad en circuits rond het ministerie van SZW. Daarnaast gaat Divosa zich de komende jaren richten op relaties met de VO en PO Raad.

Criminelen richten zich vaak op mensen in kwetsbare situaties. Het sociaal domein heeft de taak hen hiertegen te beschermen en hulp te bieden. Toch wordt ondermijning nog vaak gezien als een probleem voor het veiligheidsdomein, terwijl juist vanuit het sociaal domein het verschil kan worden gemaakt. Divosa wil gemeenten hiervan bewust maken en handelingsperspectief bieden.

Het wordt steeds duidelijker dat het sociaal domein een cruciale rol heeft bij de aanpak van ondermijnende criminaliteit. Niet als ‘crimefighter’, maar voor hulp aan mensen die in kwetsbare situaties terechtgekomen zijn. Mensen met schulden, jongeren die willen meedoen: ze worden verleid door het snelle geld van de onderwereld. Wie precies dader is en wie het slachtoffer, is maar de vraag. 

Wat doet Divosa?

Om het sociaal domein te ondersteunen bij de aanpak van ondermijnende criminaliteit, heeft Divosa samen met het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid een trainingsaanbod op maat ontwikkeld. Deze training is in tien pilotgemeenten uitgevoerd en vanaf 2023 gaat Divosa in achttien gemeenten aan de slag met een training op maat voor streetwise frontlijn-professionals.

De training richt zich specifiek op de toerusting van sociale professionals. Huidige professionals in het sociaal domein zijn vaak niet opgeleid in het omgaan met mensen – en vooral jongeren – die terecht zijn gekomen of dreigen te komen in de criminaliteit. Zeker niet waar het de combinatie van slachtoffer- en daderschap betreft, terwijl juist dit een vaak geziene combinatie is.

Een paar miljoen (kwetsbare) inwoners hebben geen zekerheid op inkomen, werk, wonen, gezondheid en veiligheid. Ondanks alle voorzieningen die de overheid financiert en faciliteert om dat tegen te gaan. Niet iedereen weet de weg naar die voorzieningen te vinden. Sommige mensen verdwalen tussen de uitvoeringsinstanties. Zij krijgen dus niet wat ze nodig hebben of waar ze recht op hebben. Gemeenten zijn al (wettelijk) verplicht om inwoners hierbij te helpen. Bijvoorbeeld door het inzetten van cliëntondersteuners of sociaal raadslieden die de weg wijzen of helpen een voorziening aan te vragen.

Toch kan en moet dit alles beter. Er is daarvoor lokaal en regionaal vanuit het sociaal domein meer samenwerking nodig met het juridisch domein; bijvoorbeeld met sociaal raadslieden, het Juridisch Loket, mediation en de sociaal advocatuur.

Naar aanleiding van de toeslagenaffaire ontvangen gemeenten vanaf 2021 jaarlijks 23 tot 25 miljoen euro om de lokale rechtsbescherming te versterken. Met het programma Robuuste rechtsbescherming stimuleert en faciliteert Divosa gemeenten om deze middelen zo effectief mogelijk in te zetten voor dit doel. Samen met onze leden en samenwerkingspartners maken we zo ook voor de ministeries inzichtelijk of deze middelen voldoende zijn en of hiermee het doel kan worden bereikt.

Wat doet Divosa?

In het project Rechtshulp en sociaal domein onderzoekt Divosa wat intensievere samenwerking tussen het sociaal en juridisch domein voor inwoners kan betekenen. Het programma Robuuste rechtsbescherming bouwt daarop voort door een gezamenlijke visie, een breed toepasbaar dienstverleningsconcept en een monitor te ontwikkelen.

Samen met Sociaal Werk Nederland stimuleert en ondersteunt Divosa gemeenten om, waar nodig, een lokaal netwerk op te bouwen.

Divosa

Aidadreef 8 | 3561 GE Utrecht
Postbus 9563 | 3506 GN Utrecht
030 233 23 37
info@divosa.nl
divosa.nl

Eindredactie

Chrisje Meima
Ingrid Huisman

Webredactie

Mathilde Kroon
Remco van Brink

Versie

Januari 2023