Omgaan met trauma tijdens inburgering: ‘Doe niet alsof het er niet is’

Hoe ga je als klantmanager om met de heftige gebeurtenissen die mensen als vluchteling hebben meegemaakt? Luuc Smit, docent aan de Hogeschool Zeeland, is rouwexpert en bracht een bezoek aan de Community of Practice Inburgering - Zeeland. Deelnemer Maya Mouselli is bruggenbouwer bij de gemeente Tholen en pleit voor meer luisteren en minder oplossen. ‘Zorg dat mensen je vertrouwen.’

Luuc Smit is rouwexpert en heeft een eigen praktijk waarin hij mensen helpt met PTSS (posttraumatische stressstoornis). Hij vindt dat er nog te weinig aandacht is voor de trauma’s van inburgeraars. ‘Ik zeg altijd een beetje gekscherend dat we de mensen die hier inburgeren wel het Wilhelmus leren, maar niet wat het voor ze betekent om nare dingen te hebben meegemaakt.’

Om meer aandacht aan dit thema te geven richt de Community of Practice Inburgering - Zeeland zich grotendeels op mentale gezondheid. ‘In de CoP bespreken we met elkaar waar we tegenaan lopen als het gaat om dit thema’, zegt Maya Mouselli. ‘En dat is ook de reden dat we Luuc hebben uitgenodigd.’

Maya werkt als Bruggenbouwer bij de gemeente Tholen. In haar functie helpt ze mensen die inburgeren tijdens een hulpspreekuur met zaken als administratie en het lezen van brieven. Dat doet ze in samenwerking met klantmanagers van de gemeente. ‘Vluchtelingen hebben inderdaad vaak heftige dingen meegemaakt. Ik ben zelf ook gevlucht, vanuit Syrië. We wilden naar Nederland om eindelijk een veilige plek te hebben. Eenmaal hier moesten we de taal leren, werk zoeken, mijn vier kinderen moesten naar school. We hadden alles verloren dus dan staat je hoofd niet naar inburgeren en een baan zoeken. Het was geen makkelijke tijd.’

De vraag is hoe een klantmanager het beste kan omgaan met iemand die getraumatiseerd is. Erkennen dat het er is, is de belangrijkste eerste stap, zegt Luuc. ‘Het is goed om het al snel te benoemen. Zeg bijvoorbeeld: “Ik weet dat je nare ervaringen hebt gehad, daar gaan we het nu niet over hebben. Maar ik ga het een keer bespreken. Vind je dat goed?” Het gaat erom dat ik niet doe alsof het er niet is.’

Geduld en aandacht

Ga dus niet meteen doorvragen naar details in het eerste contact, zegt Luuc. ‘Daar heb je vertrouwen voor nodig. Geduld, warmte en aandacht zijn essentieel om die vertrouwensband te ontwikkelen. Als het niet goed met me gaat, dan wil ik dat vertellen aan iemand die me in de ogen kijkt, aandacht voor me heeft en echt luistert naar wat ik vertel. En niet iemand die aan het schrijven is of aan het tikken in een document. Denk niet te veel vanuit je functie, zou ik klantmanagers willen meegeven.’

Een van de dingen die de deelnemers in de CoP Inburgering Zeeland bespreken is hoe ervoor te zorgen dat mensen het vertrouwen hebben om met klantmanagers te praten, zegt Maya. ‘Wat ik zelf merk is dat goed luisteren helpt. En niet alleen vanuit je rol als klantmanager die een klant aan het werk moet krijgen. Maar vanuit een menselijk perspectief. Het moet eerst goed gaan met je als mens voordat je die stap naar betaald werk kan zetten. En dat heeft tijd nodig. Daarom is geduld belangrijk.’

Bruggen bouwen

In haar functie als Bruggenbouwer ziet Maya dat mensen die gevlucht zijn vaak behoefte hebben aan een luisterend oor. ‘Het helpt dat ik ook een achtergrond heb als vluchteling. Ik kom uit Syrië, en ik werk met veel Syrische mensen. Ik spreek dezelfde taal, kom uit hetzelfde land. En ik heb ook meegemaakt wat het is om te moeten vluchten uit je land, op zoek naar veiligheid. Daardoor is er eerder een gevoel van vertrouwen. In onze cultuur wordt er niet veel gepraat over mentale problemen. Psychische problemen zijn een taboe en mensen worden al snel als ‘gek’ gezien. Ik vraag dan ook niet naar iemands mentale gezondheid, maar heb het wel over slecht slapen of een gevoel van stress.’

Daarnaast kan er ook angst zijn voor instanties, ziet Maya. ‘Mensen die in Nederland komen kennen de Nederlandse wet niet. Ze zijn bang dat als het thuis niet goed gaat door stress, dat Veilig Thuis op huisbezoek komt. Daarom durven ze er niet over te praten met de huisarts of de klantmanager. Ik kan daarin een rol spelen door uit te leggen hoe het hier werkt. Dat ze de gemeente wel kunnen vertrouwen, dat ze niet bang hoeven te zijn dat iemand hun kinderen afpakt. Iemand moet die vertaalslag maken tussen culturen.’

Luisteren

Maar het belangrijkste advies, volgens zowel Luuc als Maya, is luisteren, luisteren en nog eens luisteren. Maya: Laat iemand zijn verhaal vertellen zonder het te hebben over medicijnen of een arts. Alleen dat al kan heel veel helpen. We hoeven niet meteen een oplossing te geven.’

Luuc: ‘Ja, dat zeg je heel mooi. Door in de oplossingsstand te gaan maak je de ander ook afhankelijk. Iemand heeft alles verloren en een bak ellende meegemaakt. Dan is het geen goed idee om ook nog eens te zeggen wat iemand allemaal moet doen. Het is beter om mensen te ondersteunen en te benoemen dat het ook normaal is om last te hebben van traumatische gebeurtenissen. Integreren heeft tijd nodig.’

Allemaal mens

De stap naar professionele hulp moet dan ook altijd gebeuren in samenspraak met wat iemand zelf wil, gaat Luuc verder. ‘Als je ziet dat de klachten aanblijven en erger worden, dan moet je er wat meer mee doen en is het een kwestie van passende zorg vinden. Die stap is nodig als een trauma iemands leven elke dag verhindert, als iemand elke dag beelden ziet en er niet van kan slapen. Het is wel goed om te weten dat veruit de meeste mensen met een trauma dit op termijn op eigen kracht kunnen integreren. Maar, dan moeten mensen wel gezien worden en erover kunnen praten.’

De rouwexpert denkt daarom ook dat cultuurverschillen niet zo groot hoeven te zijn als we denken. ‘Natuurlijk zijn er cultuurverschillen. Maar omgaan met trauma en rouw is ook iets van alle tijden en van alle culturen. En de klachten zijn bij iedereen hetzelfde. Of je nou uit Syrië komt, of uit Soedan, of uit Nederland. Op het moment dat mensen zich veilig voelen bij je valt er een heleboel weg in een gesprek. We zijn allemaal in de eerste plaats gewoon mens.