Aan de slag met rechtsbescherming

Lees, luister en ontdek wat jij in jouw gemeente kan doen om sociaaljuridische ondersteuning voor inwoners te versterken. 

• Ik word gekort op mijn uitkering. Wat moet ik doen?
• Mijn aanvraag voor huishoudelijke hulp is afgewezen en ik wil bezwaar maken. Wie kan mij helpen?
• Mijn partner en ik gaan scheiden. Hoe moet dat nou met woonruimte, geld en de kinderen?

Rechtsbescherming - (sociaal)juridische informatie, advies en ondersteuning - zou er voor iedereen in Nederland moeten zijn. Waar je ook woont en wat je situatie ook is. Maar: niet alle inwoners weten waar zij moeten aankloppen voor die informatie, dat advies en die ondersteuning. Dus: aan de slag met rechtsbescherming!

Robuuste rechtsbescherming

Iedereen moet verzekerd zijn van laagdrempelige, goede, passende sociaaljuridische hulp en van een overheid die de rechten van haar inwoners beschermt, bijvoorbeeld bij levensgebeurtenissen. Dit noemen we ‘robuuste rechtsbescherming’. De uitgangspunten van robuuste rechtsbescherming:

• Het aanbod van sociaaljuridische informatie, advies en ondersteuning is herkenbaar en onafhankelijk.
• Het aanbod is zo veel mogelijk lokaal georganiseerd: dicht bij de inwoners.
• De dienstverlening is persoonlijk: inwoners voelen zich gezien, gehoord en gesteund.
• Lokale, regionale en landelijke organisaties en professionals maken zich hard voor optimale samenwerking.

Simpeler, sterker en toegankelijker

De overheid heeft een belangrijke rol in de rechtsbescherming van inwoners. Maar soms brengt de overheid mensen juist in de problemen, bijvoorbeeld bij het kinderopvangtoeslagschandaal en de afhandeling van de aardbevingsschade in Groningen. Dit tast het vertrouwen van inwoners in de overheid aan. Hoe kunnen we de rechten van mensen beter beschermen en hun vertrouwen in de overheid verstevigen? Een belangrijke vraag, met als antwoord: we moeten de overheidsdienstverlening versimpelen, versterken en toegankelijker maken. Ook de lokale, gemeentelijke dienstverlening.

De rol van gemeenten bij rechtsbescherming

De gemeente is als meest nabije overheid verantwoordelijk voor het organiseren van een dekkend aanbod van sociaaljuridische ondersteuning. En hoewel iedere gemeente deze dienstverlening op haar eigen manier en met de eigen lokale, regionale en landelijke netwerkpartners ontwikkelt en inricht, ligt er een gezamenlijke uitdaging.

Hoe organiseren en verbeteren we de toegankelijkheid en kwaliteit van sociaaljuridische ondersteuning aan álle inwoners? Gemeenten ontvangen in de periode 2022-2027 middelen van het Rijk om hier samen met hun sociale en juridische samenwerkingspartners extra op in te zetten.

Uitdagingen en kansen voor het versterken van sociaaljuridische ondersteuning

Het versterken van de rechtsbescherming is een complexe en uitdagende opdracht voor gemeenten en (lokale) uitvoeringsorganisaties. Op dit moment wordt rechtsbescherming nog vaak als een juridische opdracht benaderd. Maar veel vragen van inwoners die op het eerste gezicht juridisch van aard zijn, hebben ook een ‘sociale’ kant. Aan de vraag: ‘Klopt het dat ik een deel van mijn ontvangen uitkering moet terugbetalen?’, zijn misschien deelvragen gekoppeld als: ‘Wat betekent dit voor mijn huurtoeslag?’ en ‘Hoe kan ik uitstel van betaling aanvragen bij mijn energieleverancier?’

Om de situatie en vraag van inwoners helder te krijgen, is het nodig om te focussen op de juridische én sociale onderdelen daarvan. Dit klinkt logisch, maar is in de uitvoering nog niet vanzelfsprekend.

Interactief aan de slag in jouw gemeente: lees, luister en ontdek

Rechtsbescherming is voor veel gemeenten en organisaties een relatief nieuw onderwerp. In het landelijk programma Robuuste rechtsbescherming zijn Divosa en Sociaal Werk Nederland de afgelopen jaren met partners in de praktijk aan de slag gegaan om te leren wat al goed werkt en waar het knelt. We leerden hoe de samenwerking tussen het sociaal en juridisch domein en hoe de uitvoeringspraktijk versterkt kunnen worden. De geleerde lessen en inzichten delen we op drie manieren in deze handreiking: 1) lees, 2) luister en 3) ontdek.

Lees waarom en hoe je in de samenwerking tussen jouw gemeente en (lokale) netwerkpartijen aan de slag kunt met het onderwerp rechtsbescherming. Lees waarom het hoognodig is om hieraan (verder) te werken. Doe inzichten op hoe je er vanuit je eigen organisatie en rol een bijdrage aan kunt leveren. En laat je inspireren door zeven bouwstenen en praktijkvoorbeelden uit het hele land om de sociaaljuridische ondersteuning aan de inwoners van jouw gemeente te versterken.

Luister naar de ervaringen met rechtsbescherming van inwoners en professionals. Welke vragen leven er zoal onder inwoners en hoe worden die in de uitvoeringspraktijk opgepakt en beantwoord?

Ontdek met de Mysterie Module Rechtsbescherming wat inwoners en uitvoerend professionals bezighoudt. Onderzoek hoe jij in samenwerking met anderen (binnen en buiten jouw organisatie) een verschil kunt maken in de opgave rechtsbescherming. De online module bestaat uit zes verschillende mysteries. Het is ook mogelijk om een pakketje met tien mysteries te bestellen. Los ze samen met collega’s op en word je bewust van wat een inwoner of professional in de uitvoering nodig heeft. Door de module met collega’s te spelen, kom je erachter in hoeverre het aanbod van sociaaljuridische ondersteuning in jouw gemeente toereikend is. Wat gaat goed? Waar loop je tegenaan? Hoe kan het beter?

Over deze handreiking

Deze handreiking geeft professionals in de uitvoering, beleidsmedewerkers en leidinggevenden bouwstenen om op lokaal niveau de toegang tot sociaaljuridische ondersteuning voor alle inwoners te organiseren. De handreiking is bedoeld voor de gemeente, die als meest nabije overheid een regierol heeft in het organiseren van deze toegang, én voor (lokale) sociale en juridische organisaties die met de gemeente samenwerken aan de versterking van de rechtsbescherming van inwoners.
De vragen die je in de volgende hoofdstukken tegenkomt zijn bedoeld als helpende vragen. De antwoorden hierop zijn niet goed of fout. Het doel van de handreiking is om gemeenten en lokale uitvoeringsorganisaties duidelijkheid en richting te geven bij het (gezamenlijk) vormgeven van robuuste rechtsbescherming.

Deze handreiking is ontwikkeld door Divosa en Sociaal Werk Nederland als onderdeel van het programma Robuuste rechtsbescherming. Lees meer over het programma.

Leeswijzer

In hoofdstuk 1 belichten we de verantwoordelijkheid van de gemeente vanuit het perspectief van de inwoner. Hoofdstuk 2 gaat over wat je kunt doen vanuit je eigen rol en organisatie. In hoofdstuk 3 tot en met 10 beschrijven we de zeven bouwstenen van rechtsbescherming, die helpen om daadwerkelijk aan de slag te gaan in jouw gemeente. In hoofdstuk 11 maak je kennis met de Mysterie Modules van de rechtsbescherming.