Forse toename schulden, brede aanpak nodig

In 30 jaar tijd is het aantal huishoudens met problematische schulden met een factor drie toegenomen. Het gaat nu om meer dan 720.000 huishoudens, bijna 9 procent van de bevolking. Voor hulpverleners is het steeds moeilijker geworden om mensen uit de schulden te helpen, ondanks alle inspanningen. Schulden hebben tal van oorzaken die veelal buiten de invloedssfeer liggen van de individuele professional.

Dat zijn de belangrijkste bevindingen van een rapport over de schuldenproblematiek en de geschiedenis ervan in Nederland. De Hogeschool van Amsterdam heeft het rapport opgesteld, in opdracht van het programma Schouders Eronder, een voormalig samenwerkingsverband van Divosa, de Landelijke Cliëntenraad, NVVK, Sociaal Werk Nederland en VNG, dat zich inzette voor de professionalisering van de schuldhulpverlening.

Oorzaken

Het rapport beschrijft de toename van schulden in de afgelopen decennia en maatschappelijke ontwikkelingen die daarbij een rol spelen. Denk aan de verleidingen van internet, die het eenvoudig maken om een schuld aan te gaan, en de rol van de overheid en die van de Dienst Toeslagen in het bijzonder (een vijfde van de mensen met schulden heeft de Dienst Toeslagen als schuldeiser). Veel mensen die in de schulden zitten, kunnen daar vaak niets aan doen.

Bestaansminimum

Andere zaken die meespelen zijn een steeds flexibelere arbeidsmarkt, de toename van eenpersoonshuishoudens en het achterblijven van het bestaansminimum, met alle onzekerheid van dien. Tot slot noemen de onderzoekers de toegenomen verwachtingen op het gebied van zelfredzaamheid (wat in de praktijk vaak niet werkt). 

Aanbevelingen

Inwoners met schulden zoeken vaak geen hulp, iets wat in de jaren negentig in de vorige eeuw ook al speelde. Binnen de (her)inrichting van de schuldhulpverlening is het onvoldoende gelukt om aanbevelingen die in de loop der tijd zijn gedaan, goed te adresseren en vorm te geven: aanbevelingen die midden jaren negentig zijn gedaan blijven onverminderd relevant.

Wetgeving

Via wetgeving heeft de overheid wel geprobeerd de positie van de burger te beschermen, maar tegelijk werden regels van kracht die het omgekeerde effect hadden. Zo kregen zorgverzekeraars in 2012 ruimere incassomogelijkheden zonder tussenkomst van de rechter, en gingen ook de incassokosten fors omhoog. De onderzoekers noemen ook de Belastingdienst, die toeslagen ging verstrekken maar als er iets niet klopte ook weer invorderde. Het belang van de schuldeiser staat voorop en niet dat van de consument.

Oplossingen

Inmiddels zijn er allerlei rapporten verschenen met oplossingsrichtingen, denk bijvoorbeeld aan de adviezen van de Commissie sociaal minimum om het bestaansminimum te verhogen en een rapport van de Raad voor Volksgezondheid & Samenleving, waarin staat dat steeds meer mensen moeite hebben om rond te komen en niet mee kunnen komen in de samenleving en waarin een lans wordt gebroken voor een ‘nationale saneringsopgave’.

Basisdienstverlening

Recente ontwikkelingen binnen de schuldhulpverlening, zoals de halvering van de aflosperiode, de basisdienstverlening en de herijking van het invorderingsbeleid, illustreren dat er langzaam anders wordt gedacht over het ontstaan van schulden en de oplossing ervan. Maar willen we het schuldenprobleem oplossen dan zullen we het probleem ook breed moeten benaderen, zo is de conclusie van het onderzoek. We moeten als samenleving aan meerdere knoppen draaien en niet alleen naar het schuldhulpverleningsdomein kijken. De financiële bestaanszekerheid, bescherming van de consument, regelgeving, het heeft allemaal impact.