Tweede Kamer positief over Participatiewet in Balans: uitvoering komt dichterbij

De wetswijziging Participatiewet in Balans is weer een stap dichterbij. Op 17 april 2025 vond het langverwachte debat in de Tweede Kamer plaats over het voorstel voor de wetswijziging, waarin ruim 20 maatregelen worden opgenomen in de Participatiewet. Met deze maatregelen – die vallen onder ‘spoor 1’ – wordt meer ruimte gegeven aan inwoners en de gemeentelijke uitvoering. Divosa is blij met de positieve teneur tijdens het debat en ziet de stemming op dinsdag 22 april met vertrouwen tegemoet. 

Tweede Kamerleden blijken positief gestemd over de voorgenomen wetswijziging die uitgaat van vertrouwen en inwoners ruimte geeft voor hun talenten. Tegelijkertijd zien ze spoor 2 (fundamentele herziening) en spoor 3 (uitvoering van de menselijke maat, vakmanschap en cultuuromslag) als essentieel om écht een stap te maken. 

Wat vindt Divosa?

Er wordt in deze wetswijziging veel van gemeenten gevraagd en veel gemeenten bereiden zich al voor op deze wetswijziging. Het vraagt om vakmanschap in de uitvoering, extra tijd voor maatwerk, aanpassingen van ICT-systemen en lokale beleidswijzigingen. Tegen de achtergrond van bezuinigingen door het ravijnjaar en een krappe arbeidsmarkt is dit een flinke uitdaging voor de uitvoering. Essentieel is dus dat er aan de randvoorwaarden wordt voldaan en dat spoor 1 in combinatie met spoor 2 en spoor 3 wordt bezien. 

Divosa is blij als het grootste deel van de ruim 20 maatregelen van de Participatiewet in Balans in 2026 uitgevoerd kan worden, want het is een belangrijke stap voorwaarts naar een werkend stelsel. Divosa zal gemeenten ondersteunen en kritisch blijven op wat de uitvoering nodig heeft om de Participatiewet in balans te brengen. 

Belangrijkste moties en amendementen spoor 1

Het Kamerdebat nam acht uur in beslag en leidde tot 12 moties en 22 amendementen. Divosa schetst de belangrijkste in het licht van de maatregelen van spoor 1:

• Vierwekenzoektermijn jongeren

Voor jongeren tot 27 jaar die een bijstandsuitkering aanvragen is in het huidige voorstel voor de Participatiewet in Balans een KAN-bepaling opgenomen. Dat betekent dat gemeenten een uitzondering kunnen maken op de regel dat  jongeren tot 27 jaar die een bijstandsuitkering aanvragen eerst vier weken zelfstandig moeten zoeken naar opleiding of werk. 

Het amendement van lid Welzijn over het schrappen van de vierwekenzoektermijn mag op steun rekenen van Divosa. Sinds de vierwekenzoektermijn wordt uitgevoerd, zien we dat kwetsbare jongeren buiten beeld van gemeenten raken met mogelijke dakloosheid tot gevolg. Het afschaffen van de vierwekenzoektermijn voorkomt schulden en stress. Daarnaast versterkt het de bestaanszekerheid van jongeren waardoor zij gezien, gehoord en erkend worden in wat zij nodig hebben en vanuit daar met alle talenten die zij hebben kunnen deelnemen aan de maatschappij. Deze maatregel is budgetneutraal ingevoerd en kan als zodanig ook worden afgeschaft.

• Taaleis

Iedereen begrijpt dat taalbeheersing belangrijk is voor integratie in de samenleving en kansen op werk. Gemeenten zetten hier ook op in met positief effect. Het nieuwe inburgeringsbeleid leidt tot een snellere integratie van statushouders, zo blijkt uit onderzoek.  Divosa pleit voor aandacht en maatwerk bij de ondersteuning van inwoners, maar ziet in de praktijk dat de taaleis enkel uitgaat van straffen. Dit past niet bij de gedachte achter de Participatiewet in Balans van vertrouwen en menselijke maat. De taaleis druist in tegen de doelstelling van het wetsvoorstel. Divosa pleit al langer voor afschaffing van de taaleis, maar uit het kamerdebat blijkt dat het kabinet vasthoudt aan de taaleis.  

• Kostendelersnorm

De kostendelersnorm heeft eerder al een verruiming gekend, waarin de leeftijdsgrens van 21 jaar naar 27 jaar is gegaan om jeugddakloosheid tegen te gaan. De kamer heeft een aantal amendementen ingediend om meer verruiming te vinden. Het betreft een uitzondering voor chronisch zieken en mantelzorgers, voor 6 maanden samenwonen met behoud van uitkering en als er sprake is van bijzondere individuele omstandigheden. Deze uitzonderingen zouden ten goede komen van de bestaanszekerheid van deze huishoudens en tegelijkertijd vraagt het meer van de uitvoering. 

Divosa ziet dat de kostendelersnorm haaks staat op zowel de mantelzorgtaken als op de krappe woningmarkt. De overweging om de kostendelersnorm af te schaffen voor huishoudens met kostendelers (dit is een ander begrip dan gehuwden) kan een positief effect geven op mantelzorgtaken, de woningmarkt en de uitvoering van gemeenten. 

• Sociaal minimum en gemeentelijke regelingen

De Participatiewet in Balans gaat over vertrouwen in de inwoner met zijn talenten én over voldoende, zeker en voorspelbaar inkomen. De Kamer heeft een raak debat gevoerd waarbij duidelijk werd dat het Rijk eerst iets te doen heeft naar aanleiding van Commissie Sociaal Minimum, namelijk het op orde brengen van het sociaal minimum. 

Een deel van de Kamer ziet dat gemeenten hun uiterste best doen om om te gaan met de consequenties van onvoldoende inkomensbeleid van het Rijk. Het zou de omgekeerde wereld zijn om gemeenten aan te spreken op de verschillen die daardoor ontstaan. Als we iets moeten doen aan de verschillen tussen gemeentelijke regelingen, dan heeft het Rijk de knop om aan te draaien: het sociaal minimum moet omhoog. Dan hoeven gemeenten het inkomen lokaal niet meer op te vangen, kunnen zij gewoon weer het vangnet zijn en kan er een eenduidiger beleid ontstaan.  

Tijdens het debat is geregeld gepleit voor meer ruimte voor gemeenten. Tegelijkertijd zijn er moties en amendementen ingediend om het lokale beleid te vereenvoudigen, een basisniveau af te spreken en tot een model beleidskader te komen voor gemeenten. Zoals in de Kamer ook duidelijk werd: regie voeren op een fenomeen waar je zelf oorzaak van bent en niet de oorzaak willen aanpakken is een stoelendans waar wij als gemeenten niet in terecht willen komen. Daarom zijn VNG, Divosa en SZW in gesprek over hoe gemeenten aan zet kunnen blijven als het gaat over dienstverlening gericht op armoedebestrijding.

De bedoeling van de Participatiewet

Het Kamerdebat was scherp op de 20 maatregelen in relatie tot de fundamentele bedoeling van de Participatiewet in Balans: vertrouwen, talent, inkomen. Zo werd ook kritisch gekeken naar de ‘kliklijn’ die wantrouwen zaait, werd er ruimte gevraagd voor het Bouwdepot en werd er stelling genomen dat we geen boetes moeten leggen op menselijkheid. 

Stemming wetswijziging

Op vermoedelijk 22 april 2025 zal de stemming op het voorstel wetswijziging, de moties en amendementen, duidelijkheid geven welke ruimte verworven wordt.