Voorjaarsnota: gemeenten kunnen even ademhalen

Divosa is gematigd positief over de Voorjaarsnota die vrijdag is gepubliceerd. Het kabinet maakt tot en met 2027 drie miljard euro vrij, met name om stijgende kosten in de jeugdzorg op te vangen en voor compensatie van het ravijnjaar. Dit zal gemeenten de komende tijd lucht geven; ze hoeven waarschijnlijk minder te bezuinigen.

Ondanks de extra middelen zijn we er nog niet. Enerzijds zijn de extra middelen voor 2026 en 2027 zeer welkom, anderzijds dekken ze niet de volledige tekorten af. Onze zorg is dat het ravijn weliswaar deels gedempt wordt, maar dat de structurele tekorten blijven. 

De belangrijkste maatregelen uit de Voorjaarsnota op een rij:

Financiën

Er komt in totaal drie miljard voor gemeenten beschikbaar, voor de periode 2025-2027. Voor dit jaar is ongeveer € 0,4 miljard (400 miljoen euro) beschikbaar. In 2026 en 2027 is er jaarlijks circa € 1,3 miljard gereserveerd.

Het kabinet heeft verder besloten dat er definitief een streep gaat door de zogeheten opschalingskorting. De korting stamt uit de tijd dat het kabinet toe wilde naar gemeenten met meer dan 100.000 inwoners, maar in de praktijk kwam van die ambitie weinig terecht. Tegelijk is besloten dat de nieuwe financieringssystematiek voor het gemeente- en provinciefonds al dit jaar wordt ingevoerd.

Jeugdzorg

Met het geld voor de jeugdzorg die het kabinet nu vrijmaakt geeft het kabinet invulling aan de aanbevelingen uit het rapport van de Commissie Van Ark. Daaruit bleek eerder dit jaar dat de continuïteit van de jeugdzorg wordt bedreigd: er is sprake van oplopende kosten, terwijl het gebruik nauwelijks toeneemt. Het kabinet gaat ervan uit dat vanaf 2028 de maatregelen uit de Hervormingsagenda hun beoogde effect zullen sorteren. Voor gemeenten is het een verbetering op het gebied van jeugdzorg voor de komende jaren, maar het structurele perspectief is nog onzeker.

Wmo

In deze voorjaarsnota geen nieuws, maar in de voorjaarsnota 2024 kregen gemeenten al vanaf 2026 extra middelen voor de Wmo: € 75 miljoen in 2026, oplopend tot € 300 miljoen in 2029. Voor 2030 is zelfs € 375 miljoen structureel gereserveerd voor deze aanvullende indexatie. Deze extra middelen zijn bedoeld om in te spelen op demografische ontwikkelingen zoals vergrijzing.

Bestaanszekerheid

Kinderopvang

Het kabinet draait een voorgenomen bezuiniging van 250 miljoen op de kinderopvang terug. De kinderopvangtoeslag wordt de komende jaren stapsgewijs verhoogd naar 96% voor alle werkende ouders. Zodoende kan de vraag naar kinderopvang geleidelijk stijgen en krijgt de sector de tijd om het aanbod mee te laten groeien. Verder is er geld gereserveerd voor de uitvoering van een nieuw stelsel en voor maatregelen om de toegankelijkheid van de opvang te borgen.

Huur

De Voorjaarsnota 2025 stelt een huurbevriezing voor sociale huurwoningen in 2025 en 2026 voor, waarmee huurders tijdelijk worden ontzien, maar dit zet druk op woningcorporaties en kan de woningbouw in de sociale sector belemmeren.

Alleenverdieners

Gemeenten kunnen huishoudens die getroffen zijn door de alleenverdienersproblematiek individuele bijzondere bijstand bieden. Voor de financiering krijgen gemeenten dit jaar een decentralisatie-uitkering van 25 miljoen euro van het ministerie van SZW. 

Maatregelenpakket aanpak problematische schulden

De middelen voor problematische schulden waren voornamelijk beoogd voor gemeentelijk vroegsignalering, Integraal schuldenoverzicht (SZW) en één overheidsincasso en voorkomen oploop boetes (J&V). Voor dit jaar is er in de Voorjaarsnota 19 miljoen euro beschikbaar voor vroegsignalering. Eerdere afspraken en begrotingen lieten zien dat de middelen voor vroegsignalering van structurele aard zijn, dus of deze middelen extra tijdelijk worden uitgetrokken bovenop de structurele financiering of in plaats van de huidige structurele financiering, is momenteel onduidelijk. Ook de structurele aard van de andere maatregelen lijkt onduidelijk na 2029. We zullen het gesprek hierover aangaan met het ministerie van SZW.  

Werk en inkomen

Loonkostensubsidie

Er komt een vast percentage loonkostensubsidie per werknemer. Sociaal ontwikkelbedrijven krijgen deze subsidie van gemeenten voor beschutte werkplekken. Op dit moment ontvangen zij te weinig geld voor de kosten die zij maken en met de huidige manier van berekenen wordt de loonkostensubsidie vaak te laag vastgesteld. Het kabinet trekt dit jaar 34 miljoen uit om dit op te lossen. Het bedrag loopt de komende jaren op tot structureel 90 miljoen in 2048 omdat het aantal beschutte werkplekken zal toenemen. De diverse investeringen in de sociaal ontwikkelbedrijven dragen bij aan de gewenste transformatie van de sector.

Werken met psychische kwetsbaarheid

Met ingang van 2026 wordt Individuele Plaatsing en Steun (IPS) structureel mogelijk gemaakt voor de gemeentelijke doelgroep. Het Rijk stelt hiervoor jaarlijks circa 12 miljoen euro beschikbaar. Dit betekent een doorbraak voor duizenden mensen met psychische kwetsbaarheid die graag willen werken, maar hierin belemmeringen ervaren. IPS is een bewezen effectieve methode om mensen met psychische aandoeningen duurzaam te begeleiden naar regulier, betaald werk. 

Extra aandacht voor taal in de bijstand

Het kabinet stelt vanaf 2027 extra middelen beschikbaar aan gemeenten voor taalondersteuning, ook in relatie met de handhaving van de taaleis in de Participatiewet. Met het geld kunnen gemeenten taalonderwijs aanbieden, waarbij de focus ligt op mensen die net in de bijstand zitten en op bijstandsontvangers die baat hebben bij een taalaanbod. In 2027 gaat het om een bedrag van € 3,7 miljoen, oplopend tot € 17,4 miljoen structureel. Divosa heeft er eerder voor gepleit dat de taaleis wordt geschrapt omdat die gericht is op het straffen van inwoners en niet op ondersteuning. 

Arbeidsongeschiktheid

Het kabinet maakt geld vrij om de achterstanden bij WIA-beoordelingen te beperken. Voor de korte termijn gaat het om structureel bijna 200 miljoen euro. Het volledig hervormen van het arbeidsongeschiktheidsstelsel is een proces van de lange adem. Daarom blijft het ministerie doorwerken aan de uitwerking van de aanbevelingen van de commissie OCTAS.

Wajong

Gemeenten gaan vanaf 2027 geld ontvangen voor de begeleiding van jongeren bij wie de wajong-aanvraag is afgewezen. Dit loopt op naar €29 miljoen structureel. De eerder aangekondigde investering in de arbeidsmarktinfrastructuur is behouden, waardoor de regionale werkcentra doorgang kunnen krijgen.

WW

De duur van de WW gaat omlaag van 24 naar 18 maanden. Er komen extra maatregelen om mensen die (tijdelijk) geen baan hebben, beter te begeleiden naar nieuw werk. Op de arbeidsmarkt is veel vraag naar nieuw personeel, maar niet iedereen weet de weg naar werk goed te vinden. Divosa verwacht dat de verkorting van de WW zal leiden tot extra instroom in de bijstand.

Inburgering

Het budget voor Inburgering is aangepast op basis van het verwachte aantal inburgeraars. Daarnaast wordt de 10% korting op de SPUK inburgeringsvoorzieningen voor de jaren 2026 en 2027 niet doorgevoerd. De structurele invulling van deze korting wordt later bepaald, mede op basis van de lopende tussenevaluatie van de Wet inburgering 2021 (Wi2021).

Divosa vindt het positief dat de evaluatie wordt afgewacht voordat definitieve keuzes worden gemaakt.

Rechtsbescherming

Vanaf 2027 komt er elk jaar 30 miljoen euro extra voor de vergoedingen voor sociaal advocaten. Het aantal sociaal advocaten is de afgelopen jaren flink gedaald, vooral op gebieden als wonen, werk en gezin. Divosa vindt het goed dat er daarom extra geld komt voor toegang tot het recht voor inwoners in een kwetsbare positie.

Tegelijkertijd maakt Divosa zich zorgen over het gebrek aan structurele aandacht en financiering voor de eerstelijns sociaaljuridische hulp. Een sterke rechtsstaat vraagt niet alleen om een goed gefinancierde advocatuur, maar ook om een landelijk dekkend netwerk van sociaaljuridische dienstverlening om inwoners in een vroeg stadium te helpen voordat zwaardere trajecten nodig zijn.