‘AI helpt inburgeraars vooruit, maar taal leren blijft mensenwerk’

Kunstmatige intelligentie (AI)-toepassingen kunnen inburgeraars op allerlei manieren helpen om taalbarrières weg te nemen en om de taal sneller onder de knie te krijgen. Denk bijvoorbeeld aan het versimpelen van ambtelijke brieven of de mogelijkheid om taal te oefenen waar en wanneer je maar wilt. Het aantal AI-apps neemt snel toe en er worden interessante resultaten mee behaald. Toch benadrukken zowel appbouwers als begeleiders van inburgeraars dat er bij het leren van een nieuwe taal uiteindelijk niets gaat boven echt menselijk contact.

Universele vertaalapps die daadwerkelijk in een flits een behoorlijk accurate vertaling leveren van geschreven of gesproken tekst? AI maakt het mogelijk. Neem bijvoorbeeld de Lees Simpel-app, ontwikkeld en beheerd door de gelijknamige stichting. Initiatiefnemer Hester Benedictus vertelt:  ‘De app is ontstaan tijdens een hackathon in februari 2023 in Amsterdam. Binnen 24 uur hebben we een werkend prototype ontwikkeld en wonnen we er een prijs mee!’ Lees Simpel vat moeilijke brieven van bijvoorbeeld instanties en overheden samen in begrijpelijke taal. Doeltaal kan het Nederlands zijn, maar de app vertaalt ook naar Engels, Turks, Arabisch of Oekraïens. Een telefoon met een camera en wifi is alles wat gebruikers voor de app nodig hebben.   

Half miljoen brieven versimpeld

Lees Simpel is bedoeld voor iedereen die moeite heeft om ingewikkelde brieven te lezen, niet uitsluitend voor inburgeraars en anderstaligen. Hester: ‘We merkten dat er een grote behoefte is aan een eenvoudige manier om lastige brieven te begrijpen. Ze vervolgt: ‘We wilden een hulpmiddel creëren dat gratis en toegankelijk is, zonder dat gebruikers een account hoeven aan te maken. Hierdoor is de drempel om de app te gebruiken zo laag mogelijk.’ Inmiddels heeft de app meer dan 150.000 downloads en zijn meer dan een half miljoen brieven versimpeld.     

Virtuele taalcoach

Amer Trablsia is statushouderbegeleider bij de gemeente Nieuwkoop. Hij ziet in de praktijk dat veel inburgeraars vlot de weg vinden naar AI-gereedschap, zoals ChatGPT en AI-aangedreven vertaalapps zoals Google Translate. Amer: ‘Behalve als vertaler van teksten kan AI ook functioneren als een virtuele taalcoach die je helpt om je uitspraak te verbeteren en die feedback geeft op geschreven en gesproken taal. Dat kan veel betekenis hebben als aanvulling op de taallessen. Het verlaagt de drempel om de taal te oefenen en zorgt ervoor dat inburgeraars met meer zelfvertrouwen kunnen communiceren.’ 

Menselijk contact is essentieel

Tegelijkertijd waarschuwt hij voor te grote afhankelijkheid van AI. ‘Als inburgeraars hun taalopdrachten door ChatGPT laten uitvoeren, dan schiet niemand daar iets mee op’, zegt hij lachend. ‘Je moet ook zelfredzaam worden. Als je alles door AI laat doen, leer je nooit zelfstandig de weg te vinden. Ik adviseer inburgeraars altijd: lees eerst de brief met behulp van de app en probeer dan in je eigen woorden uit te leggen waar het over gaat. Zo leer je niet alleen begrijpen, maar ook beter communiceren.’ Amer wijst er daarnaast op dat de inzet van AI-technologie kan leiden tot verminderde sociale interactie. ‘Persoonlijk contact is essentieel voor het leren van een nieuwe taal en het integreren in de samenleving. Het is heel fijn dat nieuwkomers AI-tools gebruiken als hulpmiddel bij het actief oefenen en leren van de taal, zolang het maar niet persoonlijke contact vervangt en mensen te afhankelijk worden van technologie. Een taal leren is mensenwerk.’

AI in lokale context

De vrijwilligersorganisatie Alkmaar Taal Thuis (ATT) geeft sinds 2019 kosteloos aanvullende taallessen in een taalcafé aan iedereen die de Nederlandse taal beter wil beheersen. ATT helpt inburgeraars daarnaast met ondersteunende theorielessen voor het autorijbewijs én met een weekkrant in gemakkelijke taal met (positief) regionieuws. In 2024 telde het ATT taalcafé maar liefst ruim 2400 taallesbezoekers. ATT-oprichter Josje Toby is een enthousiast pleitbezorger voor het leren over taal en cultuur door het prettige en productieve contact tussen de nieuwkomers en vrijwilligers. Het taalcafé heeft beperkte openingstijden. Daar zag Josjes man Ivo Toby, werkzaam bij een groot internationaal IT-bedrijf, ruim twee jaar geleden een mooie mogelijkheid. Met het toen splinternieuwe ChatGPT onder de motorkap bouwde hij een chatbot die zich gedraagt als een taalcoach en oefenpartner voor nieuwkomers. De chatbot, met de naam PIM (Persoonlijk Interactie Maatje), is ontworpen om laagdrempelig en toegankelijk te zijn en past zich aan aan het taalniveau van de gebruiker. Ivo: ‘We wilden dat PIM leuk was en echt aansluit op de behoeften van inburgeraars. PIM maakt het mogelijk om altijd en overal te oefenen, zonder afhankelijk te zijn van vaste lesuren. Dat maakt het leren toegankelijker en flexibeler.’

De combinatie werkt

De ervaring tot nu toe leert dat het vooral de combinatie is van persoonlijk contact en de chatbot die resultaat oplevert. Ivo: ‘De chatbot kan je op elk gewenst moment helpen met oefenen, maar er zijn zeker nog beperkingen. Zo heeft PIM geen spraakfunctie, omdat we denken dat de uitspraak van veel bezoekers daar nog niet goed genoeg voor is. Dat kan een uitdaging zijn voor gebruikers met een laag taalniveau.’ Josje vult aan: ‘De interactie met een chatbot is uiteindelijk natuurlijk niet echt persoonlijk. De gebruikers vinden PIM heel nuttig, maar hij kan de menselijke interactie niet vervangen. Het taalcafé biedt een laagdrempelige en persoonlijke benadering die essentieel is voor het leerproces. Technologie helpt enorm, maar mensen mogen er niet afhankelijk van worden. We moeten met elkaar leren communiceren zonder een scherm ertussen. Het is dan ook de combinatie die werkt, zien we hier.’

Van Lees Simpel naar Schrijf Simpel

Hester Benedictus van Lees Simpel onderschrijft het risico van technologie-afhankelijkheid. Dat werkt wat haar betreft overigens twee kanten op: overheden die (te) ingewikkelde brieven en mails schrijven moeten er niet op gaan vertrouwen dat burgers er met behulp van technologie wel uitkomen, vindt ze. Ze ziet liever dat organisaties werken aan het verbeteren van hun communicatie. De app-ontwikkelaars van de stichting werken daarom aan een nieuwe tool: Schrijf Simpel. Die gaat organisaties helpen bij het schrijven van eenvoudigere brieven.  Ze hoopt dat het gebruik van Lees Simpel in feite overbodig wordt. Hester: ‘Het is natuurlijk de omgekeerde wereld dat mensen AI nodig hebben om brieven van de overheid te begrijpen.'