Betere toegang tot sociaaljuridische hulp bij kwetsbare situaties: wat is er nodig?

‘Bij rechtsbescherming denk je al snel aan juridische wandelgangen zoals bezwaar en beroep en rechters en advocaten.’ Nationale ombudsman Reinier van Zutphen is spreker tijdens de online aftrap. Hij werpt een andere blik op de term. ‘Rechtsbescherming gaat ook over burgers actief opzoeken wanneer ze hulp nodig hebben. Het moet duidelijk zijn op welke voorziening ze recht hebben en hoe ze dit kunnen aanvragen. Burgers moeten kunnen rekenen op een fatsoenlijke behandeling van de overheid.’

De Nationale ombudsman verwijst naar het ongekende onrecht in de toeslagenaffaire. Rechtsbescherming speelt niet alleen in de rechtszaal, maar juist ook helemaal aan het begin. Bijvoorbeeld wanneer iemand een brief van de Belastingdienst ontvangt.

Naar mensen toe

Veel inwoners maken geen gebruik van voorzieningen, terwijl ze daar wel recht op hebben. Ter illustratie noemt Reinier van Zutphen mensen zonder volledige AOW, die aanspraak maken op een aanvullende inkomensvoorziening voor ouderen. ‘Nog teveel mensen vragen deze uitkering niet aan. Waarom? Ze zijn te bescheiden, ze kennen het niet, ze vinden het te ingewikkeld, ze zijn niet digitaal vaardig of ze zijn bang dat ze later veel terug moeten betalen en in een nieuwe toeslagenaffaire terechtkomen.’

Onderzoek van de Nationale ombudsman wijst uit dat deze mensen het lastig vinden om er zelf achteraan te gaan. Daarom is zijn pleidooi steeds vaker: weet om wie het gaat en ga actief naar deze inwoners toe. ‘Als je mensen zelf de weg laat uitzoeken, laat je ze eigenlijk in de steek. En dit zijn nou juist de mensen die de voorzieningen het hardst nodig hebben’, zegt Reinier van Zutphen.

Rechtsbescherming door gemeenten en sociaal raadslieden

Sociaal wijkteams, schuldhulpverleners, onafhankelijke cliëntondersteuners en consulenten staan dichtbij inwoners. Zij kunnen hen rechtsbescherming bieden en ondersteunen om regie over hun bestaan te pakken. Niet alleen de medewerkers in de uitvoering bij overheidsinstanties kunnen het verschil maken. Ook eenvoudigere wetten en regels dragen daar volgens de Nationale ombudsman aan bij. 

Dejuridiseren

Wanneer mensen het oneens zijn met een besluit van de gemeente, raadt de Nationale ombudsman af om als gemeente of landelijke uitvoeringsinstantie te juridiseren door gelijk een formele bezwaarschriftprocedure te starten. Reinier van Zutphen: ‘Ga eerst met mensen in gesprek. Wat wil je nog weten? Waar zit de twijfel? Waar zit de boosheid? We moeten terug naar wat de Algemene wet bestuursrecht ooit bedóelde met de bezwaarprocedure: opnieuw kijken of een besluit niet alleen juridisch klopt, maar ook of het iemands vraag of probleem beantwoordt.’

De Nationale ombudsman is ervan overtuigd dat deze manier in de meeste gevallen het probleem kan oplossen. Reinier van Zutphen besluit zijn verhaal: ‘Wat mij betreft komen bezwaarschriften en rechters pas aan bod wanneer een situatie zo ingewikkeld is, dat dat niet zonder een onafhankelijk oordeel van de rechter kan.’