Betere toegang tot sociaaljuridische hulp bij kwetsbare situaties: wat is er nodig?

Het project Robuuste rechtsbescherming van Divosa en Sociaal Werk Nederland sluit aan bij de visie van de Nationale ombudsman. Streven is ervoor te zorgen dat inwoners met sociaaljuridische vragen of problemen overal in Nederland makkelijk hulp kunnen vinden en goede ondersteuning krijgen. Denk bijvoorbeeld aan een bezwaar tegen een besluit over een uitkering, hulp bij formulieren van de belastingdienst of sociaaljuridische hulp bij scheidingen.

De online opkomst is een gemêleerd gezelschap van sociaal werkorganisaties, gemeenten, ministeries, het Juridisch Loket en andere organisaties met deelnemers in de uitvoering, beleid, projecten en management. Waar denken zij aan bij het woord rechtsbescherming? ‘Ondersteuning, toegankelijkheid, laagdrempelig en gelijkheid’ zijn de meest genoemde termen. Maar ook: ‘kwetsbaarheid, rechtvaardigheid en David tegen Goliath.’

Wat is er volgens de deelnemers nodig om rechtsbescherming lokaal te verbeteren? ‘Geen concurrentie, maar meer onderlinge samenwerking’ zijn de sleutelwoorden in de reacties. Inwoners zouden zo min mogelijk last van de verschillen tussen de partijen moeten hebben.

‘Divosa en Sociaal Werk Nederland staan in direct contact met de lokale uitvoering van sociaaljuridische ondersteuning en hebben daarom de handen ineen geslagen’, vertelt programmamanager Nikki Lübeck van Divosa. Directe aanleiding voor het project is de toeslagenaffaire. In reactie op de Parlementaire Ondervragingscommissie Toeslagenaffaire (POK) ontvangen gemeenten vanaf 2021 jaarlijks 150 miljoen euro voor publieke dienstverlening. Zo’n 23 tot 25 miljoen euro van deze POK-middelen zijn voor rechtsbescherming.

Visie en praktische handreikingen

Voor het project gaan Divosa en Sociaal Werk Nederland:

• in een lerend netwerk van gemeenten, sociaalwerkorganisaties en andere partners een gezamenlijke visie op lokale rechtsbescherming ontwikkelen;
• gemeenten ondersteunen met een dienstverleningsconcept, praktische handreikingen en bijeenkomsten;
• het rijk adviseren over het landelijke actieprogramma en de financiering voor de langere termijn.

Verder bouwen op geleerde lessen initiatieven

De afgelopen jaren zijn meerdere initiatieven voor betere lokale rechtsbescherming gestart. ‘De geleerde lessen hieruit kunnen wij heel goed gebruiken voor ons project,’ vertelt Ernst Radius, programmamanager bij Sociaal Werk Nederland. ‘Interessant is dat partijen in wisselende samenstelling samenwerken.’ Concreet verwijst hij naar pilots voor de stelselvernieuwing rechtsbijstand van het ministerie van Justitie en Veiligheid, waaronder:

• Divosa-pilots Rechtshulp en sociaal domein met gemeenten, sociaal raadslieden en het Juridisch Loket. Kijk voor de resultaten op de pagina Rechtshulp en rechtsbescherming.
• Hulp om de hoek met bibliotheken en sociaal raadslieden
• Samenwerken in de eerste lijn met sociaal advocaten, sociaal raadslieden en het Juridisch Loket
• Samen Recht Vinden in Zeeland met gemeenten en sociaal advocaten

Wie zijn sociaal raadslieden?

Niet iedere gemeente heeft sociaal raadslieden. Tijdens de aftrap licht Ernst Radius de rol daarom toe. Sociaal raadslieden zijn actief in zo’n 150 gemeenten. Ze geven gratis informatie en onafhankelijk advies en kunnen namens een inwoner optreden. Ernst Radius: ‘Sociaal raadslieden worden betaald door gemeenten. Dat is bijzonder, omdat ze hier ook tegen in beroep kunnen gaan. In de top drie van casussen staan belastingen met stip op één. Daarna volgen sociale voorzieningen zoals uitkeringen. Meestal gaat het niet zozeer mis bij het aanvragen, maar bij veranderingen. En ik herken het beeld van de Nationale ombudsman: een probleem komt nooit alleen. Slechts één op de tien casussen van sociaal raadslieden zijn volledig juridisch van aard.’

Zoek lokaal de samenwerking op!

Programmamanager Nikki Lübeck sluit de online bijeenkomst af met een oproep om lokaal de samenwerking op te zoeken: ‘Gemeenten: pak de regie! En sociaalwerkorganisaties: zoek gemeenten op over de inzet van de POK-middelen.’

Ze nodigt de deelnemers uit voor het lerend netwerk om de gezamenlijke visie te ontwikkelen. ‘We begrijpen dat iedereen, zowel bij gemeenten als sociaalwerkorganisaties, tot over de oren in het werk zit. Daarom zorgen we ervoor dat het netwerk laagdrempelig is, en vooral jouw werk gaat ondersteunen met inzichten en ervaringen van anderen.’