Kinderarmoede is een complex maatschappelijk probleem. Er is niet één oplossing voor en geen enkele organisatie kan het alleen oplossen. Om kinderarmoede tegen te gaan is goede samenwerking tussen professionals en organisaties nodig. Een gezamenlijke aanpak die verder gaat dan 'gewoon goed samenwerken'. Maar wat is dat precies en hoe pak je dat aan? Het Nederlands Centrum Jeugdgezondheid (NCJ), het Jeugdeducatiefonds, Sterk uit Armoede, Sociaal Werk Nederland en Divosa hebben samen een draaiboek ontwikkeld om hier mee aan de slag te gaan.

Video: Voor professionals van gemeenten en sociaal werk. Kim Houben (Divosa) over omgaan met kinderarmoede in het sociaal domein.

Wie neemt initiatief?

Het aanpakken van kinderarmoede valt of staat met hoe professionals, vrijwilligers en ervaringsdeskundigen samenwerken. Het is niet zo belangrijk wie daarbij de eerste stap zet, maar wel dát iemand dat doet. Dit draaiboek is voor die initiatiefnemer en helpt bij het vormen van een netwerk. De vraag van het kind en het gezin staat daarbij altijd centraal.

Enkele gemeenten zijn aan de slag gegaan met het bouwen van een organisatienetwerk rond kinderarmoede. Dit draaiboek is gebaseerd op die ervaringen. In het eerste hoofdstuk lees je waarom samenwerken bij complexe vraagstukken zo belangrijk is, hoofdstuk 2 richt zich op ervaringsdeskundigheid en in hoofdstuk 3 lees je hoe je daarvoor een organisatienetwerk kunt inzetten. In hoofdstuk 4 staan de vijf stappen waarmee je zo'n netwerk bouwt. 

Kinderen die opgroeien in armoede hebben een grotere kans op ontwikkelingsachterstanden, een slechtere gezondheid en sociale uitsluiting.

Geldzorgen in een gezin kunnen leiden tot chronische stress bij ouders en bij kinderen. Als stress bij kinderen chronisch wordt, dan is dat Early Life Stress. Als die stress te lang duurt, kan dit impact hebben op schoolprestaties, (psychische) gezondheid en het totale welzijn van kinderen. Dit werkt vaak een leven lang door. Deze gevolgen zijn terug te zien het onderwijsdomein, de (jeugd)gezondheidszorg en het sociaal domein. Kortom: in de hele samenleving zijn de gevolgen van kinderarmoede langdurig merkbaar. 

Video: Ervaringsdeskundige Martin Pragt vertelt waarom samenwerken rond kinderarmoede zo belangrijk is vanuit het kindperspectief.

Armoede is een complex maatschappelijk probleem. En de manier waarop we in de samenleving hiervoor oplossingen bedenken is dat vaak ook.

Nederland kent een ingewikkeld systeem van hulp en ondersteuning aan gezinnen. De juiste hulp vinden kan hierdoor lastig zijn, zowel voor gezinnen als voor degenen die hen ondersteunen. 

Iedereen is nodig

Voor goede hulp aan gezinnen in armoede is het belangrijk om samen met het gezin te bekijken wie er allemaal betrokken kunnen worden. Denk daarbij niet alleen aan usual suspects zoals schuldhulpverlening of maatschappelijk werk, maar ook aan de plekken waar de kinderen veel komen, zoals school, de kinderopvang, de jeugdgezondheidszorg of het buurthuis. Zulke plekken verschillen per wijk en gemeente en kunnen ook minder voor de hand liggen. Denk bijvoorbeeld aan een tankstation of winkel waar mensen vaak samenkomen.

Begin met in kaart te brengen wie in jouw wijk of gemeente iets doet voor kinderen en gezinnen (die in armoede leven). Bepaal vervolgens wie je bij een samenwerking nodig hebt en vraag hen mee te doen. 

Ervaringsdeskundigen

Het is voor professionals lastig om echt te kunnen begrijpen wat het betekent om in armoede op te groeien. Hoeveel impact dat heeft. Ervaringsdeskundigen weten dit wél. Zij kunnen fungeren als belangrijke ‘intermediairs’ tussen de gezinnen die in armoede leven en de mensen die hen ondersteunen. Ervaringsdeskundigen kunnen helpen om het belang van het gezin voorop te zetten.

Waar begin je?

Omdat armoede een complex probleem is en het systeem van hulp en ondersteuning minstens zo ingewikkeld is, is het lastig te bepalen waar je moet beginnen. Want er is zoveel te doen: bruggen slaan tussen de organisaties en het maatschappelijk stelsel daarachter. Samenwerken met de mensen die bij die organisaties werken, en natuurlijk met de mensen die in armoede leven, want om hen gaat het tenslotte. Waar begin je?

Je maakt een vliegende start als je samen met andere betrokkenen de ambitie hardop uitspreekt om kinderarmoede aan te willen pakken. Daarna kan het opzetten van een ‘organisatienetwerk’ helpend zijn. 

Professionals kunnen het verschil maken in de aanpak van kinderarmoede, door samen met gezinnen te achterhalen wat er nodig is. Daarbij is het goed om te weten wat je als professional zelf kunt doen en wat een ander kan betekenen in de ondersteuning van het gezin dat in armoede leeft.

Professionals voelen zich niet altijd handelingsbekwaam als het gaat om kinderarmoede. Als dat voor jou ook geldt, bekijk dan eens de handreikingen ‘Omgaan met (kinder)armoede’, gemaakt voor professionals uit het onderwijs, het sociaal domein en de jeugdgezondheid. Deze zijn geschreven door Mariëtte Lusse (Hogeschool Rotterdam) en Annelies Kassenberg (Hanzehogeschool Groningen). Met deze handreikingen kun je je eigen aanpak tegen het licht houden. Je krijgt daardoor beter zicht op je eigen rol en die van andere professionals.  

Organisatienetwerken beginnen bij een maatschappelijk probleem waarvan organisaties zich realiseren: dit lossen we alleen niet op. Kinderarmoede is bij uitstek zo'n probleem.

 In dit hoofdstuk staan de stappen omschreven die je moet doorlopen om te komen tot een organisatienetwerk dat ...

      ... duurzaam samenwerkt aan de opgave van kinderarmoede.

      ... uitgaat van de behoeften van gezinnen. 

      ... helderheid biedt over hoe het netwerk georganiseerd is. 

      ... duidelijkheid biedt over waar deelnemers terecht kunnen bij complexe casuïstiek. 

Iedereen kan de eerste stap zetten om een organisatienetwerk te bouwen. Iedereen die ziet dat ondanks alle inzet, het gewenste resultaat rond kinderarmoede nog niet is bereikt en daar iets aan wil doen. Vanuit die energie en betrokkenheid kan één persoon het verschil maken door te gaan bouwen aan een organisatienetwerk. Je kunt beginnen met een paar mensen, maar natuurlijk ook met een hele grote groep mensen. Er is geen goed of fout, zolang je maar allemaal hetzelfde wilt en je je daar helemaal voor wilt inzetten. 

Wie spelen een rol in de aanpak van kinderarmoede? Wat wordt er al georganiseerd? Bij wie voel je ook energie om ermee aan de slag te gaan? En nóg belangrijker: wie heeft de intentie om de eigen belangen van de organisatie ondergeschikt te maken in het belang van het kind? Daar ga je mee aan de slag bij stap 0.

Het doel van deze stap is het verzamelen van een toegewijde groep mensen, en voorbereidingen te treffen om aan de slag te kunnen gaan.
Na deze voorbereidingsfase staan alle seinen op groen om met een groep enthousiaste deelnemers aan de eerste sessie te beginnen in stap 1.

Bekijk en download hier het format voor het voorbereidingsplan.

Met deze stap organiseer je de eerste van een reeks van vijf bijeenkomsten. Je kunt hiervoor de input uit je voorbereidingsplan gebruiken. Doel van deze eerste bijeenkomst is het formuleren van een gemeenschappelijk doel én het krijgen van commitment van alle betrokkenen. 

• Bekijk en download hier het format voor het programma bij stap 1.
• Bekijk en download hier de huiswerkopdracht voor stap 2.

Met deze tweede stap organiseer je een tweede bijeenkomst van een reeks van vijf. Je kunt hiervoor de input uit je voorbereidingsplan gebruiken. Doel van deze bijeenkomst is het kind centraal te stellen. Het gaat daarbij om de vraag: wat is er nodig om armoede bij een kind of een jongere aan te pakken? Hierbij is het belangrijk om niet te denken vanuit het beschikbare (hulpverlenings)aanbod, maar om te denken vanuit de behoeften van het kind en het gezin. 

Aan het einde van deze bijeenkomst weten alle deelnemers goed wat de behoefte is van het kind en het gezin dat in armoede leeft. Zij hebben leren denken en handelen vanuit het kindperspectief.

Bekijk en download hier het format voor het programma bij stap 2.
Bekijk en download hier de huiswerkopdracht voor stap 3.

In deze stap organiseer je een derde bijeenkomst van een reeks van vijf. Je kunt hiervoor de input uit je voorbereidingsplan gebruiken. Na de vorige stap weet je wat er nodig is. Nu richt je je op de vraag: wie gaat het dan doen? Doel van deze bijeenkomst is om dat gezamenlijk vast te stellen. Aan het einde van deze bijeenkomst is er een (eerste) overzicht van organisaties en personen die nodig zijn bij het bereiken van de gezamenlijke opgave in de aanpak van (kinder)armoede.

• Bekijk en download hier het format voor het programma bij stap 3.
• Bekijk en download hier de huiswerkopdracht voor stap 4.
• Bekijk en download hier het document 'Hoe maak je een dynamische netwerkkaart?'

Inspiratie

Instructievideo 1: Lucia Hoogerland legt uit hoe je een dynamische netwerkkaart maakt.

Instructievideo 2: Lucia Hoogerland legt uit hoe je een dynamische netwerkkaart gebruikt en toepast.

In een serie verhalen laten gemeenten zien hoe zij bouwen aan een organisatienetwerk voor de aanpak van kinderarmoede. In dit verhaal vertellen sociaal beheerders Mohamed Mounji en Marcel Swart hoe zij werken aan het bestrijden van kinderarmoede.

Verhaal: ‘Alles begint met een gesprek’

Met deze stap organiseer je de vierde bijeenkomst van een reeks van vijf. Je kunt hiervoor de input uit je voorbereidingsplan gebruiken. Tijdens deze bijeenkomst stel je een concrete casus centraal. Hierdoor ervaar je wat jou beweegt of tegenhoudt om samen te werken. Wat is er nodig om überhaupt samen te kunnen werken? Doel van deze bijeenkomst is om dat met elkaar in beeld te brengen. Aan het einde van deze bijeenkomst is duidelijk wat deelnemers (de)motiveert in de samenwerking en wat zij nodig hebben binnen een organisatienetwerk om hun werk goed te kunnen doen.

• Bekijk en download hier het format voor het programma bij stap 4.
• Bekijk en download hier het format voor de huiswerkopdracht voor stap 5.

Met deze stap organiseer je de vijfde bijeenkomst van een reeks van vijf. Je kunt hiervoor de input uit je voorbereidingsplan gebruiken. In eerdere bijeenkomsten is vanuit een gezamenlijk doel vastgesteld wat en wie nodig zijn. Je hebt de randvoorwaarden voor de samenwerking in beeld gebracht. Doel van deze laatste bijeenkomst is om afspraken te maken om deze samenwerking vorm te kunnen geven en tot uitvoering te komen.  Aan het einde van deze laatste bijeenkomst zijn er concrete afspraken gemaakt over de ‘governance’ van het organisatienetwerk waar iedereen zich aan committeert.

Bekijk en download hier het format voor het programma bij stap 5.

Deze publicatie is tot stand gekomen op initiatief van het Nederlands Centrum Jeugdgezondheid, Sterk uit Armoede, Sociaal Werk Nederland, het Jeugdeducatiefonds en Divosa. 

Divosa

Aidadreef 8 | 3561 GE Utrecht
Postbus 9563 | 3506 GN Utrecht
​030 233 23 37
info@divosa.nl
www.divosa.nl

Auteurs

Lenneke Dekker-Coppens (Divosa)
Kim Houben (Divosa)
Lucia Hoogerland (Divosa)  
Martin Pragt (Sterk uit Armoede)
Petra Kletter (NCJ)
Melissa Gerth (JEF)
Eva Bos (SWN)
Marieke Trentelman (SWN)

Eindredactie

Arlette Vos -  de Jong (NCJ)
Ingrid Huisman (Divosa)

Webredactie

Mathilde Kroon (Divosa)