De inwoner centraal in het nieuwe stelsel voor rechtsbijstand, hoe dan?

‘Hoe vaak denk je niet als er wéér óver jou wordt gepraat: maar waarom vragen ze niet aan mij welke problemen ik tegenkom?’ Met de campagne #hetgaatovermij roept de Landelijke Cliëntenraad inwoners op om hun stem te laten horen over regels en veranderingen in de wet die hen raken, zoals de Participatiewet. Peter Van Leeuwen, ambtelijk secretaris van de Landelijke Cliëntenraad, vindt het belangrijk om uitvoeringsorganisaties en politiek Den Haag bewust te maken van deze verhalen: ‘Inwoners wíllen eruit komen met de overheid, echt.’

Vertrouwen in de uitvoering én inwoner

Daarvoor moet het volgens Van Leeuwen allemaal veel minder complex. ‘In de Participatiewet kom je het ene na het andere voorschrift tegen, tot en met kledingvoorschriften aan toe. Bij het handhaven kun je dan voor ieder puntje wel iets bedenken wat die inwoner fout doet.’ Wat Van Leeuwen betreft mag er flink met de stofkam door al die voorschriften heen. ‘Laten we eens stoppen met 500 rekenregels voor de beslagvrije voet om te checken of er niet één euro teveel uitgekeerd wordt. Uit deze neiging van de wetgever om alles tot op de cent te willen verantwoorden blijkt geen enkel vertrouwen in uitvoerders die zelf een juiste afweging kunnen maken. Terwijl er talrijke proefschriften verschenen zijn over hoe gemeenten en uitvoeringsorganisaties met discretionaire ruimte omgaan.’

Voor de inwoner is er maar één overheid

Hoe kan het beter? Geef inwoners een stem in het dienstverleningsproces! Cliëntenraden geven graag gevraagd en ongevraagd advies om dienstverlening vanuit de beleving van inwoners te verbeteren. Als voorbeeld noemt Van Leeuwen de Algemene nabestaandenwet (Anw): ‘Wanneer je partner overlijdt, zijn de gevolgen vaak enorm. De eerste officiële brief die dan op je deurmat valt is van de Sociale Verzekeringsbank (SVB) en gaat over het aanvragen van Anw en de voorwaarden waaraan je moet voldoen. Wij merkten dat veel inwoners die niet aan deze voorwaarden voldoen, vervolgens niet weten waar ze dan wél naartoe kunnen. Voor hen is er maar één overheid. Zeker in zo’n lastige tijd hebben zij één aanspreekpunt nodig.’ Op advies van haar cliëntenraad ging de afzender van de brief – de SVB – aan de slag met een warme doorverwijzing voor deze mensen. 

Maatwerkplaatsen en Garage de Bedoeling

Maar hoe luister je dan beter naar de stem van inwoners en hoe biedt je dan maatwerk? Het UWV en de SVB zijn daar heel praktisch invulling aan gaan geven in samenwerking met hun cliëntenraden. Bij het UWV ontstonden de ‘Maatwerkplaatsen’ en bij de SVB ‘Garage de Bedoeling’. Professionals brengen hier casussen in. Vanuit verschillende perspectieven – sociaal, juridisch en cliënt – werken zij samen aan een passende oplossing. Op deze manier kom je niet alleen tot maatwerk in die ene casus, maar ook tot een breder gedragen afwegingskader.  

Wat kunnen gemeenten doen?

En wat kunnen gemeenten doen om hun inwoners centraal te stellen in het nieuwe stelsel voor rechtsbijstand? Gemeenten zijn autonoom en allemaal werken ze weer net een beetje anders. Maar zou het niet mooi zijn als ook binnen gemeenten de verschillende perspectieven – sociaal, juridisch en cliënt – bijeenkomen om samen te leren? ’Heel goed dat Divosa deze handschoen oppakt en de komende tijd gaat ontdekken wat hierin wel en niet werkt!’