Verslag 'Rechtshulp en sociaal domein: ieder voor zich of samen maatwerk leveren?'

Erik Dannenberg, voorzitter van Divosa, schetst inleidend de context voor de bijeenkomst.

Vanaf 2015 kregen gemeenten er grote verantwoordelijkheden bij: de Participatiewet, de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO), de Jeugdwet en eerder al de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening. Dannenberg: ‘Een geweldige kans voor gemeenten om te kiezen voor een ‘radicale omkering’: niet langer vanuit een rietje van één wet of afdeling naar de situatie van een inwoner kijken, maar het helemaal omdraaien. En de inwoner centraal stellen.’   

Veranderingen in het sociaal domein

Sinds 2015 is er veel veranderd. Goede ontwikkelingen, maar ook veel problemen, zoals de enorme toename van problematische schulden. Maar liefst 650.000 huishoudens zitten in de financiële sores. Dannenberg: ‘Dit geeft veel spanning en stress en leidt soms zelfs tot een onveilig pedagogisch klimaat voor de kinderen thuis. Het is heel wrang dat de overheid in ruim 60% van de gevallen zélf mede veroorzaker is van deze schulden.’

Daarnaast noemt Dannenberg de dramatische stijging van woonlasten, de doorgeschoten flexmarkt, de groeiende vraag naar voedselbanken en ongekende stijging van het aantal dak- en thuislozen. ‘De druk op gemeenten is momenteel geweldig groot.’

27 verschillende inkomensondersteunende maatregelen

Tegelijkertijd digitaliseert de wereld in rap tempo, ook de bureaucratie. Een paar miljoen Nederlanders hebben hier moeite mee. Evenals de grote hoeveelheid regelingen van de overheid. Dannenberg: ‘Er zijn alleen al 27 (!) verschillende inkomensondersteunende regelingen. Zoek daar maar eens je weg in uit.’

Gemeenten doen hun best inwoners te ondersteunen en vaak gaat het goed. Toch moeten inwoners in nood zich volgens Dannenberg in 10 tot 20% van de gevallen wenden tot juridische hulp. ‘Het is niet fraai om dan gelijk heel formeel en vanuit verordeningen te reageren. Bovendien is het probleem van de inwoner daarmee niet opgelost.’ Het laatste en zwaarste middel waar mensen met weinig geld een beroep op kunnen doen is de rechtsbijstand. ‘Dat is een groot goed.’ zegt Dannenberg.

Kracht en tegenkracht

Dankzij de Toeslagenaffaire is ineens veel aandacht voor macht en tegenmacht. Dannenberg spreekt liever van ‘kracht en tegenkracht’, waarbij de overheid inwoners juridisch versterkt. ‘Vanuit een brede blik kunnen gemeenten veel voor inwoners met complexe problemen betekenen. Maar wanneer dat niet lukt dan moet er onafhankelijke juridische ondersteuning zijn. Gemeenten moeten dat niet zien als een vervelend staartje van een proces waarin ze het niet eens geworden zijn. Maar als een kans. Een kans met de juridische ondersteuning als medestander.’

Dannenberg is daarom blij met de samenwerking tussen het juridisch en sociaal domein in het project rechtshulp. Hij complimenteert de initiatiefnemers voor het feit dat de nieuwe wetgeving uitgewerkt wordt vanuit de ervaringen in de praktijk en uitvoering.