Hoe ga je om met personeelstekort in het sociaal domein?

De signalen van personeelskrapte bij gemeenten komen veelvuldig binnen bij Divosa. Leden zeggen dat functies niet gevuld kunnen worden en maken zich zorgen over de uitvoering in het sociaal domein. De oorzaken en mogelijke oplossingen zijn divers van aard.

‘De signalen over krapte spelen natuurlijk heel breed’, zegt Anna van der Schors, procesmanager Data & Onderzoek bij Divosa. ‘Wij vroegen ons af: hoe groot is nou precies het probleem binnen het gemeentelijk sociaal domein? We hebben daarom in april 2023 een uitvraag gedaan onder al onze leden. De vraag is natuurlijk wel wie er reageert: de gemeenten die willen laten zien hoe goed het gaat, of die juist veel last hebben van een personeelstekort.’ 

De vraag is des te urgenter, gezien de grote hoeveelheid kosten en mensen die gemoeid zijn met het sociaal domein. ‘Ongeveer zestig procent van de gemeentelijke uitgaven gaat naar het sociaal domein. Exacte cijfers hebben we niet, maar we schatten dat er vijftig- tot zestigduizend mensen in werkzaam zijn. Het is arbeidsintensief werk.’

Hoe groot is het probleem?

Over de personele bezetting zegt 43 procent van de respondenten dat er nu al te weinig personeel is om taken goed uit te voeren. Nog eens veertig procent verwacht over drie jaar zeker een tekort. ‘Vooral vacatures in de uitvoering van de Participatiewet en Jeugd zijn moeilijk te vullen. Kijken we naar de functies, dan staat de klantmanager op nummer één.’

Gevraagd naar de oorzaak, zeggen gemeenten dat het moeilijk is om gekwalificeerd personeel te vinden én om personeel te behouden. ‘We zien dat kleinere gemeenten moeten concurreren met grotere gemeenten in de regio, de provincie en de landelijke overheid. Daar worden ze voor hetzelfde werk al snel een schaal hoger ingeschaald. Ook wordt onvoldoende structurele middelen als oorzaak van de krapte genoemd. We zien ook dat er steeds meer taken naar de gemeenten komen. Er is binnen de gemeentelijke begroting vaak weinig ruimte om snel te schakelen voor structurele uitbreiding van fte’s bij extra taken.’

Vakmanschap vergroten

Het resultaat is een hogere caseload en een achterstand in de afhandeling van aanvragen, zeggen gemeenten. ‘En dat leidt weer tot overwerken, een hoger risico op ziekteverzuim en toekomstige ambities die niet van de grond komen.’ Om de werkdruk het hoofd te bieden, zegt een groot deel van gemeenten in te zetten op extra inhuur en het uitbesteden van taken. ‘Een paradox. Het kost veel geld en bovendien zijn er ook via detachering niet altijd meer mensen te krijgen. Op de lange termijn is dat niet houdbaar als oplossing.’

Andere oplossingen die werden aangedragen door gemeenten zijn gericht op het vergroten van vakmanschap en het intern opleiden van nog onvoldoende gekwalificeerd personeel. ‘De mogelijke oplossingen leveren weer nieuwe vragen en dilemma’s op. Hoe ga je om met ambities die blijven liggen door een tekort aan ervaren mensen? En hoe combineer je de wens voor efficiënter werken en het verlagen van de werkdruk met de vraag voor meer maatwerk? Dat zijn vragen die heel erg leven en waar geen eenduidige antwoorden op zijn.’