Factsheet Overtredingen van de inlichtingenplicht

Het overtreden van de inlichtingenplicht is nooit helemaal te voorkomen, maar inzicht in waarom mensen de inlichtingenplicht overtreden helpt om het aantal overtredingen te verlagen.

Waarom overtreden bijstandsgerechtigden de inlichtingenplicht?

Er zijn meerdere redenen waarom bijstandsgerechtigden de inlichtingenplicht overtreden. Het kan zijn dat de bijstandsgerechtigde niet op de hoogte is van de inlichtingenplicht of deze niet begrijpt. Deze groep heeft geen fraude-intentie, maar overkomt het.

Daarnaast is er een groep mensen die wel weten dat er verplichtingen zijn, maar die deze om allerlei verschillende redenen niet naleven. Uit een onderzoek naar de achtergrond van het overtreden van de inlichtingenplicht bij 84 bijstandsdossiers, is gebleken dat de achterliggende redenen meestal veelzijdig zijn en lastig te categoriseren. Uit een ander onderzoek onder 34 notoire fraudeurs (bijstand, maar ook andere uitkeringsregelingen) blijkt dat de overtreding meestal ontstaat doordat de situatie van de uitkeringsgerechtigde wijzigt en de uitkeringsgerechtigde dit niet meldt. De overtreding van de inlichtingenplicht ontstaat dan omdat de uitkeringsgerechtigde actie moet ondernemen, maar dat niet doet. (1)

Uit ander onderzoek blijkt dat de naleving van regels ook samenhangt met de gepercipieerde pakkans en het voordeel dat er mee te halen is. Bijstandsgerechtigden leven de regels slechter na op het moment dat ze de pakkans lager inschatten. Ook zullen zij de inlichtingenplicht sneller overtreden naarmate het te behalen voordeel groter is. (2)

Bestaand onderzoek geeft geen inzicht in de omvang van de groep die geen fraude-intentie heeft en de omvang van de groep die het overtreden van de inlichtingenplicht wel aan te rekenen is. Binnen de wet bestaat wel de mogelijkheid om verschillen in de hoogte van de boete aan te brengen op basis van de mate van verwijtbaarheid van de overtreding.

Hoe voorkom je het overtreden van de inlichtingenplicht?

Het overtreden van de inlichtingenplicht is deels te voorkomen met duidelijke communicatie en regelmatig klantcontact. Zeker voor de groep mensen die onbewust de regels overtreden. Tijdens de contactmomenten tussen de bijstandsgerechtigde en de gemeente hoort er niet alleen aandacht te zijn voor de ondersteuning die iemand nodig heeft op het vlak van re-integratie of financiën, maar ook voor veranderingen in de persoonlijke situatie die invloed hebben op het recht op een bijstandsuitkering. Onderzoekers noemen dat ‘Grenzen stellen, voorlichten, coachen en helpen’. Daarmee zijn overtredingen deels te voorkomen of worden zij sneller opgespoord waardoor de terugvordering (en bijbehorende boetes) lager uitvallen. (3)

In de voorlichting en communicatie is het verstandig om aan te sluiten bij de belevingswereld van een individu. Bij de ene persoon moet je vooral goed voorlichten en nooit dreigen met sancties, bij de andere is een focus op de pakkans en de kosten van het overtreding juist wel een goed idee. Uit onderzoek blijkt dat uitkeringsgerechtigden met een vragenlijst in verschillende profielen zijn in te delen en dat dit profiel een indicatie geeft van de bereidheid van iemand om zich aan de verplichtingen te houden. (4)

Er loopt momenteel een onderzoek in opdracht van het ministerie van SZW, VNG en Divosa waarbij een gedragswetenschappelijk bureau met zes gemeenten kijkt naar effectievere communicatie. Daarbij worden bewezen interventies ingezet om positief gedrag (dus eigenlijk 'nalevend gedrag') van bijstandsgerechtigden te bevorderen zonder meteen te dreigen met sancties. Denk dan aan meer contact, slimmer gebruik maken van apps en positiever en eenvoudiger taalgebruik.