Maatwerk Participatiewet voor dak- en thuisloze jongeren

Dakloosheid onder jongeren is een complex probleem. Jongeren hebben vaak weinig vertrouwen in de overheid. Daarom zoeken ze eerst steun in hun netwerk en melden ze zich niet direct als dakloze bij de gemeente. Het gevolg is dat de problematiek na verloop van tijd vaak verergert. Schulden, stress, eenzaamheid, uitzichtloosheid en administratieve processen drijven deze jongeren steeds verder weg van een geregeld bestaan.

Dit betekent dat een meerjarige aanpak nodig is, met een scala van maatregelen op het gebied van preventie, begeleiding en wonen, deels in het systeem en deels in de uitvoering. Het landelijke Actieprogramma Dak- en Thuisloze Jongeren van het ministerie van VWS wil het aantal dak- en thuisloze jongeren van 18-27 jaar fors verminderen. Het gaat daarbij om jongeren die op dit moment dak- en thuisloos zijn én om nieuwe instroom. De tweede doelstelling is de uitvoeringspraktijk verbeteren, zodat deze jongeren de kans krijgen om zich op hun toekomst te richten en te werken aan een duurzame, stabiele leefsituatie.

De staatssecretarissen Blokhuis (VWS) en Van Ark (SZW) hebben aan Divosa subsidie verleend om gemeenten te ondersteunen bij het terugdringen van dakloosheid onder jongeren door meer bekendheid te geven aan de mogelijkheden tot maatwerk in de Participatiewet (PW).

Hierbij gaat het specifiek om de wettelijke mogelijkheden maatwerk te bieden met betrekking tot:

• de kostendelersnorm;
• de lagere bijstandsnorm voor jongeren van 18, 19 of 20 jaar;
• de zoekperiode van 4 weken voor jongeren tot 27 jaar.

De doelgroep van deze handreiking zijn de projectleiders en uitvoerenden van de PW bij de 14 gemeenten die betrokken zijn bij het Actieprogramma Dak- en Thuisloze Jongeren. De reikwijdte van de handreiking is nadrukkelijk beperkt tot de wettelijke maatwerkmogelijkheden voor jongeren. De maatwerkmogelijkheden voor andere doelgroepen worden niet expliciet beschreven, net zomin als andere maatwerkmogelijkheden. 

Na de publicatie van de eerste versie van deze handreiking is een aantal wetswijzigingen doorgevoerd die per 1 januari 2023 in de Participatiewet zijn opgenomen. Het gaat daarbij om:

• Jongeren van 21 tot 27 jaar tellen niet langer mee als kostendelende medebewoners voor de berekening van de kostendelersnorm (zie hoofdstuk 4)
• De zoekperiode van 4 weken is per 1 juli 2023 niet langer van toepassing voor bepaalde groepen jongeren in een kwetsbare situatie (zie hoofdstuk 6)

Opzet onderzoek

Voor deze handreiking hebben we een literatuurstudie gedaan naar de wettelijke kaders en de mogelijkheden om maatwerk te leveren. Hierbij hebben we ook de bevindingen meegenomen van het rapport ‘Werk en inkomen als partner in integrale dienstverlening: een moeizame relatie’ (Inspectie SZW, januari 2018).

Daarnaast hebben we onderzoek gedaan naar de praktijk. Hiervoor hebben we interviews gehouden met ervaringsdeskundigen en uitvoerders, beleidsmedewerkers en projectleiders van de veertien gemeenten die verbonden zijn aan het Actieprogramma Dak- en Thuisloze jongeren. Waar lopen gemeenten en (aankomende) dak- en thuisloze jongeren nu precies tegenaan? Op welke manier kan maatwerk in de PW bijdragen aan het voorkomen en terugdringen van dak- of thuisloosheid onder deze groep? Welke knelpunten zijn er en wat helpt om deze weg te nemen?

De deelnemende gemeenten hebben ons ook informatie toegestuurd over de wijze waarop zij deze jongeren helpen en maatwerk leveren. Dit is deels vastgelegd in beleid, deels in werkinstructies. De tussenconclusies van de interviews en de mogelijke oplossingen hebben we besproken met de projectleiders die bij de deelnemende gemeenten verantwoordelijk zijn voor de aanpak van dak- en thuisloosheid onder jongeren. Deze input hebben we meegenomen bij het schrijven van deze handreiking.

Leeswijzer

In deze handreiking belichten we eerst het probleem van de dakloosheid onder jongeren. Vervolgens beschrijven we hoe jongeren die dakloos zijn of dreigen te worden, toegang krijgen tot de dienstverlening van de gemeente. Daarna volgt de kern van de handreiking: een toelichting op de mogelijkheden die de Participatiewet biedt om deze jongeren te helpen. Daarbij komen achtereenvolgens de kostendelersnorm, de jongerennorm en de zoektermijn van 4 weken aan de orde. Per thema schetsen we:

• het wettelijk kader;
• de wettelijke mogelijkheden om maatwerk toe te passen;
• de mogelijkheden om samenwerking en organisatie te verbeteren.

Tot slot noemen we enkele knelpunten bij de ondersteuning van dakloze jongeren. Deze vallen buiten de kaders van het maatwerk in de PW, maar blijken zo essentieel te zijn voor een goede dienstverlening dat we ze graag delen.

In de bijlagen zijn implementatietips Maatwerk Participatiewet dak- en thuisloze jongeren opgenomen die gemeenten kunnen gebruiken bij het toepassen van de maatwerkmogelijkheden. Daarnaast vinden gemeenten er voorlichtingsteksten over de kostendelersnorm en kind 18 jaar die gemeenten kunnen gebruiken bij de communicatie met clienten, professionals en andere betrokkenen. Ook is rekenhulp voor de berekening van een eventuele aanvulling op de jongerennorm opgenomen. Tot slot is in de bijlage een factsheet over het maatwerk te opgenomen.