Verslag Divosa Voorjaarscongres 2024

Laatste update: 05 juni 2024

Je kunt het niet meer vermijden, want Artificial Intelligence (AI) verovert de wereld. Ook die van het sociaal domein. Maar polarisatie en uitsluiting liggen op de loer, ziet AI-expert Ajuna Soerjadi. ‘Stel de ongemakkelijke vragen en bespreek de ethische risico’s’, stelt ze in gesprek met concerndirecteur Wouter Smits.

In het kort

AI kan het sociaal domein helpen om de drempel tot hulp te verlagen voor mensen met een hoger risicoprofiel.
Blijf je altijd afvragen bij het gebruik van AI: wat is de impact op de mens?
Voer daarover het gesprek en zorg ervoor dat je medewerkers worden opgeleid.

In Land van Cuijk, de gemeente waar Wouter Smits werkt, wordt AI steeds meer gebruikt. Mogelijkheden ziet Smits in het vergroten van de toegang tot voorzieningen. ‘We hebben zoveel informatie over inwoners. AI kan ons helpen om mensen met hogere risicoprofielen te identificeren, zodat we de drempels tot hulp kunnen verlagen. AI kan helpen bij het antwoord op de toenemende zorgvraag en vergrijzing.’

Daarbij moeten we uitgaan van vertrouwen en ons niet richten op mogelijke fraudeurs, vindt de concerndirecteur. Soerjadi knikt: ‘Het is uiteindelijk waardevoller voor de samenleving om in plaats van boeven vangen de mensen te identificeren die hulp nodig hebben.’ Ze ziet dit al gebeuren. Zo heeft de Voedselbank een meertalige chat op haar website. Doordat mensen in hun moedertaal kunnen zoeken, wordt de drempel tot hulp lager.

Wat doen congresdeelnemers al met AI?

Teksten omzetten naar bijvoorbeeld B1-niveau.
Aanbesteding van jeugdzorg: Chatgpt deed de check of de reacties op de aanbesteding voldeden aan de eisen van de jeugdwet. ‘Maar dit moet je wel altijd checken.’
Notulen samenvatten.
Bestuurlijke notities onderbouwen met cijfers, opgevraagd uit Chatgpt. Ook met bronvermelding.
Definities checken waar je met collega’s urenlang over zou kunnen discussiëren.
Plaatjes maken voor presentaties. Bijvoorbeeld een combinatie van twee elementen.

Robots

AI is snel en kan onze productiviteit in het sociaal domein verhogen, vindt Smits. Hij voert geregeld het gesprek over AI binnen zijn organisatie. In eerste instantie kwamen daar vooral de mensen op af die de risico’s willen indammen, zag hij. Soerjadi herkent dit. ‘Gesprekken over AI worden doorgaans door twee kampen gevoerd: de ene groep is bang dat robots de wereld overnemen. De andere groep vindt AI fantastisch en verwacht dat dit al onze problemen zal oplossen.’ Beide aannames kloppen niet, aldus de jonge filosoof. Maar het gaat wel constant over de vraag: wat is de impact op mensen? ‘Je moet daarover praten.’

Bias

Dat is des te meer nodig omdat AI veel ethische risico’s met zich meebrengt. Neem de overheid die risicoprofielen heeft gemaakt waarmee mensen in kwetsbare groepen zijn benadeeld. Een ander voorbeeld is gezichtsherkenning: die werkt minder goed op een zwarte huid dan op een witte. Soerjadi: ‘Technisch is dit verklaarbaar, maar de vraag is of het ook te verantwoorden is.’ Bij het ontwikkelen en toepassen van AI moet je je constant afvragen wat de impact is op de mens en wie de mens eigenlijk is. Want AI richt zich namelijk niet op een inclusieve samenleving. ‘In AI zit een flinke bias en het vergroot vaak juist de verschillen in de wereld uit. Alles wat niet aan de norm voldoet - vrouwen, neem moslims - valt buiten de boot.’

Seks

Ga er verstandig mee om, vindt ook Smits. ‘Investeren in scholing en opleiding van medewerkers helpt daarbij.’ Soerjadi lacht: ‘Vergelijk AI met tieners en seks: verbieden heeft geen zin. Leer ze hoe ze het veilig moeten doen.’

Ajuna Soerjadi

Ajuna Soerjadi heeft een achtergrond in de filosofie en was de eerste Jonge Denker des Vaderlands. Ze heeft zich gespecialiseerd in de ethiek van kunstmatige intelligentie (AI), waarin ethische, juridische en technische perspectieven samenkomen. Na haar tijd als privacy officer heeft ze zich op de data-ethiek gestort.

Als oprichter van het Expertisecentrum Data-Ethiek helpt ze overheidsorganisaties bij het verantwoord inzetten van AI door middel van training en onderzoek. Ze werpt licht op vraagstukken rondom de impact van AI op waarden zoals gelijkwaardigheid en autonomie, hoe AI ons mensbeeld en de manier waarop we ons tot de wereld verhouden beïnvloedt en hoe onrechtvaardigheid doorwerkt in data. Ze werkt aan een samenleving waarin AI publieke waarden ondersteunt en iedereen de vruchten van AI kan plukken.

Wouter Smits

Wouter Smits is concerndirecteur in Land van Cuijk, sinds 2022 een fusiegemeente met 33 kernen. Binnen het directieteam van zijn gemeente is Smits verantwoordelijk voor het sociaal domein, informatie-advies en ICT & Informatiebeheer. Hiervoor werkte hij onder andere in verschillende (management)rollen bij de gemeente ’s-Hertogenbosch. Bij Divosa is Smits lid van de adviescommissie Bestaanszekerheid. Ook gaf hij een interview in de publicatie over beslissers in het sociaal domein: 'Eenvoud in complexiteit'.