Verslag Divosa Voorjaarscongres 2024

Er mag meer ‘dwars’ worden gedacht, zegt buitengewoon hoogleraar Patrick Nullens. Dat betekent dat er niet alleen aandacht moet zijn voor harde zaken als data, doelen en cijfers, maar ook voor respect, empathie en waardebeleving. Leidinggevenden en daarmee ook de hele samenleving kunnen hier hun voordeel mee doen.

‘Veel bedrijven en organisaties opereren soms gevaarlijk eenzijdig. De focus op data, cijfers, analyses en concrete doelen kan ervoor zorgen dat andere relevante zaken over het hoofd worden gezien en daardoor geen aandacht krijgen. Goede prestaties winnen het dan van bijvoorbeeld kwetsbaarheid’, zegt de Belgische professor Patrick Nullens.

Zingeving

Nullens is buitengewoon hoogleraar Ethisch leiderschap en Menswaardige Economie aan de Universiteit voor Humanistiek in Utrecht. Het instituut richt zich op vragen rondom zingeving, levensbeschouwing en de inrichting van een menswaardige samenleving. Nullens, van huis uit theoloog, ethicus en filosoof, is actief op het snijvlak van leiderschap en ethiek. Zijn leerstoel richt zich op de ontwikkeling van een alternatief leiderschapsmodel, ten behoeve van een mensgerichte organisatiecultuur en economie.

Welvaart

In de moderne samenleving draait het volgens Nullens vaak om drie dingen: kapitaal, techniek en kennis. ‘Die zijn maatgevend en bepalen voor een groot deel wat wij doen. Dat levert weliswaar een hoop op in termen van welvaart, maar er zit ook een groot risico aan, ook bij leidinggevenden. Als zij belangrijke zaken zoals bijvoorbeeld kwetsbare mensen niet opmerken, dan faalt het leiderschap’, zegt Nullens. Het kan zelfs gebeuren dat leiders zaken die eigenlijk goed zichtbaar zijn compleet negeren, zo blijkt uit experimenten. 

Hersenhelften

De verklaring hiervoor is dit: de linker- en de rechterhersenhelft werken niet goed samen. Links staat voor focus, controle, grip, structuur terwijl rechts veel breder georiënteerd is, met bijvoorbeeld empathie en waardebeleving en ook geen moeite heeft met paradoxen. Het probleem in de moderne samenleving is dat de linkerhelft het ‘meesterschap’ heeft gekregen, terwijl de linker- en de rechterhersenhelft elkaar eigenlijk hard nodig hebben.

Volgens Nullens is het zaak dat leiders ook die rechterkant aanboren, zeker in het licht van grote maatschappelijke uitdagingen als klimaat en de nieuwe economie. In de kern komt het neer op een integratie van aan de ene kant technisch kunnen en economische calculatie, en aan de andere kant empathie, respect voor het sacrale (het hogere), en verantwoordelijkheidsgevoel. Zo bezien gaat leidinggeven gaat dan ook niet primair over de lakens uitdelen, maar over vragen als wie je dient en of je het leiderschap ook wordt gegund. ‘Als dat laatste niet het geval is, ben je weg.’

Diversiteit

Over het sociaal domein ging het verhaal van Nullens niet. Wel geeft hij aan dat het tijd is om dwars te gaan denken, waarbij links en rechts elkaar aanvullen. Het zou volgens hem overigens niet goed zijn om leiderschap alleen aan de rechterhersenhelft over te laten, want sommige vraagstukken in een organisatie moet je nou eenmaal concreet benaderen. In een gezonde dwarse organisatie is sprake van diversiteit, zegt hij. ‘Binnen een team moet dat er gewoon zijn, anders loopt het vast. Alleen op de rechterkant varen werkt niet, want dan gaat het zweven.