Verslag Divosa Voorjaarscongres 2024

Dwars denken, dwars zijn, dwars doen. Klinkt goed, maar hoe breng je het in de praktijk?, wil dagvoorzitter Ruben Maes weten van Rosine van Dam (lectoraat Armoede Interventies, HvA), Juri Hoedemakers (professioneel hofnar) en Marko Does (Werkplein Hart van West-Brabant).

Rosine van Dam krijgt als eerste het woord en vertelt over een campagne die zij en haar collega’s een tijd terug voerden. De onderzoekers plaatsten een advertentie op Marktplaats om mensen te wijzen op inkomensvoorzieningen waarvoor zij wellicht in aanmerking komen. ‘We hoopten op deze niet alledaagse manier een groep niet-gebruikers te bereiken en te kunnen doorverwijzen voor ondersteuning. Maar de advertentie werd vooral bekeken door mensen die al eens van een voorziening gebruikgemaakt hadden.’ Mislukte campagne? ‘Nee. Om erachter te komen wat wel en niet werkt, moet je soms iets dwars uitproberen.’

Wees gewoon dwars 

Er zijn allerlei manieren om dwars te denken en dwars te doen, aldus Marko Does. Waarin hij zelf dwars is? ‘Misschien hierin: ik heb nog nooit van m’n leven een wet gelezen, terwijl je zou kunnen zeggen dat dit wel bij mijn functie hoort. Ook de Participatiewet heb ik bewust niet gelezen. Want daarin staat niet de mens centraal, die ik juist wel centraal wil stellen. Dat doe ik dus al veertig jaar op mijn eigen manier.’ Does merkt dat dwarsheid per definitie weerstand oproept. ‘Maar om te bereiken wat je wilt bereiken, moet je soms toch gewoon dwars zijn.’

Organiseer tegenspraak

Juri Hoedemakers predikt het dwars zijn in organisaties. Als hofnar leert hij ze wat ze van tegenspraak kunnen leren en hoe ze dat kunnen organiseren. ‘Overal waar georganiseerd wordt, spelen afhankelijkheidsrelaties. En overal waar afhankelijkheidsrelaties bestaan, wordt niet de waarheid gesproken. Maar als hofnar mag ik dat wél doen, want ik hoor niet bij de organisatie. Ik kan me verschuilen achter de metafoor van de hofnar; die vormt een soort buffer. En in die rol kan ik een spiegel voorhouden en kritische vragen stellen. ‘Openlijk dwars zijn, mag dat hier wel?’ 

Creëer veiligheid

Wat weerhoudt je van dwars zijn in uw organisatie?, wil Ruben Maes van de zaal weten. ‘Veiligheid binnen de groep’, klinkt het vanaf het balkon. Van Dam begeleidt veel studenten die niet alleen elkaar, maar ook hun docenten feedback moeten geven. ‘Dat is spannend, daarom is de feedback niet herleidbaar. Maar om er wel van te leren, gaan ze er in kleine groepjes over in gesprek. Dat maakt het veilig.’ Hoedemakers onderstreept: ‘Niemand vindt feedback werkelijk een cadeautje, niemand zal zeggen: ‘Lekker, die negatieve feedback.’ Wat je er mee doet, dát is het cadeautje.’

Zoek nieuwe wegen

Maes herhaalt de vraag: ‘Wat weerhoudt je ervan om dwars te zijn?’ ‘Bestaande systemen’, roept iemand vanuit de zaal. Herkenning alom. Maar er zijn mooie voorbeelden van initiatieven die dwars door bestaande systemen proberen heen te breken. ‘Zoals Collectief Kapitaal’, zegt Van Dam. ‘Die beweging is op zoek gegaan naar nieuwe wegen. Weg van de gebaande paden. En met succes.’ Does vult aan: ‘Wij gaan als organisatie heel bewust op zoek naar nieuwe wegen. Daar hebben we laatst nog een hele week voor uitgetrokken, met behulp van serious gaming. Dat kostte best wat geld, maar het levert nog meer op.’

Maak tijd

Naast veiligheid en bestaande systemen is tijd is de derde factor die het dwars zijn belemmert. Does: ‘Klopt. En toch hebben wij 20 procent van onze werktijd als leertijd bestempeld. Eén dag in de week. Dat vinden mensen vaak veel. Maar eigenlijk is het normaal.’ En waar haal je die tijd dan vandaan, wil Maes weten. ‘Die heb je niet, die moet je maken’, aldus de Brabantse directeur. ‘Het klinkt simpel, maar het is echt een kwestie van doen’, weet ook Van Dam. ‘Maak tijd.’