Verslag Divosa Voorjaarscongres 2024

‘Human forever’ is op dit moment de meest bekeken maatschappelijke documentaire. De maker is Teun Toebes, 24 jaar en kerngezond. Drie jaar woonde hij op een gesloten afdeling voor mensen met dementie. Ook trok hij de wereld rond om te ontdekken hoe er met deze mensen wordt omgegaan. Dat moet beter. ‘Laten we verantwoordelijkheid nemen voor de kwaliteit van leven.’

‘Als ik een ding heb geleerd van mijn reis is het luisteren’, vertelt Toebes. ‘Mensen met dementie kennen dezelfde emoties als wij. Hoe mooi is dat. Toch worden ze niet voor vol aangezien. Dat komt niet door hun dementie maar door hoe wij met hen omgaan.’ Onze kijk op mensen bepaalt daarin alles. ‘Het ultieme product van die kijk is de gesloten afdeling’, stelt de zorgvernieuwer. ‘Wij accepteren geen risico’s. De collectieve veiligheid weegt zwaarder dan de individuele vrijheid.’ 

Dé code

Zo merkte Toebes tijdens zijn verblijf in het verpleeghuis dat er met hem anders werd omgegaan dan met de andere bewoners. ‘Ik had een privilege: dé code. Dat betekende dat ik naar buiten mocht. Boodschappen doen. Naar de universiteit.’ Andere bewoners hadden een tracker die bepaalde welke deuren open gingen en welke niet.

‘De armoede van onze welvaart is dat we zoveel mogelijkheden hebben’, ziet Toebes. Onze aanname is dat meer geld leidt tot beter. Maar meer personeel en meer producten zijn niet de oplossing. ‘Dan krijg je klittenbandpoesjes op de muur of geprojecteerde vlinders op de vloer. Die dragen niet bij aan een betekenisvol leven. Niemand heeft dat thuis, het voelt meer als Disneyland.’ Het meubilair in verpleeghuizen draagt evenmin bij aan dat thuisgevoel. Overal ziet Toebes dezelfde soort meubels terug, dezelfde kleuren, dezelfde zilverkleurige koffiepotten met zwarte dop. ‘Als je het leven standaardiseert, dan sloop je het leven eruit.’

Plastic bloemen

Voor een beter leven zijn een cultuurverandering en een andere kijk op risico’s nodig. Daarvan trof Toebes voorbeelden aan tijdens zijn wereldreis. Neem Denemarken. De zaal krijgt een foto te zien van oudere mensen op tuinbankjes rondom een kampvuur. ‘Er staan echte bloemen in het gras, in tegenstelling tot de plastic bloemen in onze verpleeghuizen - ‘anders eten ze ze op’ - of nep waxinelichtjes.’ Hier wordt uitgegaan van vertrouwen.

‘Mensen met dementie vragen niet om kwaliteit van zorg, maar om kwaliteit van leven.’ Toebes pleit voor gelijkwaardigheid tussen bewoners en personeel in verpleeghuizen. Daar horen geen aparte cappuccino's en wc’s voor personeel bij. ‘Het gaat juist om samenleven. Kunnen luisteren, kijken, voelen.’ Daarvoor zijn niet méér verpleeghuizen nodig, maar wel meer sociale woonvormen waar we elkaar kunnen helpen, waar iedereen onderdeel is van het leven. 

Gelukkig bestaan ook daarvan voorbeelden. Toebes heeft ze gezien, ook in Nederland. ‘Overal zetten mensen zich in voor een betere wereld. Laten we elkaar vasthouden en samen verantwoordelijkheid dragen voor kwaliteit van leven. Er is nog een wereld te winnen.’