Verslag Divosa Voorjaarscongres 2024

De meeste mensen willen helemaal niet dwars zijn, denkt filosoof Stine Jensen. Mensen willen er liever bij horen. Om dwars te kunnen zijn, heb je faalmoed nodig. Het gaat erom dat je accepteert dat falen erbij hoort, dat je durft te wankelen. Dan ontstaat er ruimte om te oefenen.

Stine Jensen praat niet alleen over falen, ze doet het ook. In een filmpje laat ze de momenten zien waarop haar dat overkwam. Een verspreking in De Wereld Draait Door, een kritische recensie van haar boek. Deze momenten van mislukking belandden in haar ‘faal-cv’, die via social media door vele mensen werd bekeken én toegejuicht. Falen is ook een soort entertainment, ziet ze. In 2019 was falen zelfs een hype. De faalfestivals en fuck-upnights schoten als paddenstoelen uit de grond. ‘Sinds de Toeslagenaffaire beweren sommigen zelfs dat we in een faaldemocratie leven.’

Keerzijde

Waarom krijgt falen zoveel aandacht? Behalve dat het voor entertainment zorgt, is het ook de keerzijde van onze prestatiesamenleving, ziet de filosoof. ‘Het maakt de kloof zichtbaar tussen arm en rijk, stad en platteland. Eigenlijk tussen winnaars en verliezers.’ De toenemende secularisatie draagt er bovendien aan bij: ‘Je kunt jezelf moeilijk vergeven, als je niet meer gelooft dat God dat doet. Je hebt zelf gefaald en schuld wordt dan een lastig begrip.’

Wat is falen eigenlijk? ‘Ik ben dol op het woord ‘mislukken’, lacht Jensen. ‘Een fijne term om te externaliseren: heb je een taart gebakken die vervolgens inzakt, dan heb jij niet een vergissing begaan maar is de taart mislukt.’ Het kernaspect van falen is het kijken naar jezelf door de ogen van anderen. Door te falen ontdek je de norm. Dat kan ook de norm zijn die je jezelf hebt opgelegd. Als politici falen omdat ze hebben gelogen, is blijkbaar de norm dat ze eerlijk moeten zijn en ethisch moeten handelen. Cultuur helpt om de norm bloot te leggen. 

Wie is de Mol?

Je kunt ook instrumenteel falen, legt Jensen uit. Dat ondervond ze zelf toen ze meedeed aan het tv-programma ‘Wie is de Mol?’. ‘Fanatieke Mol-kijkers hadden berekend dat ik het meeste geld ooit uit de pot had gespeeld. Ik moest de mol zijn, maar ook de slechtste mol ooit.’ Jensen probeerde zich eruit te redden en zei dat ze expres onhandig deed. ‘Dat is instrumenteel falen. Je ziet het ook bij sporters die hinkelend de baan verlaten terwijl er niets aan de hand is. Of badmintonners die zich zwakker voordoen zodat ze in een minder sterke poule terechtkomen. Wat overigens verboden is.’

Er zijn nu meer opbeurende pedagogische modellen waarin falen oké is, ziet Jensen. Ze demonstreert dat met een oefening die ze leerde van een gymleraar. Vrijwilliger Denis klimt het podium op en krijgt de opdracht om een veer op zijn hand te laten balanceren. Dat lukt hem goed. Hij ontvangt complimenten van Jensen, vervolgens maakt ze de opdracht steeds wat moeilijker. Denis eindigt met de veer op zijn hand, staand op één been en zwaaiend naar het publiek. ‘Ik had zin om ermee door te gaan’, evalueert hij na afloop. 

Jensen hoopte al op dit antwoord: ‘Door te oefenen en dan succes te ervaren, kun je het steeds wat moeilijker maken. Dan heb je zin om het te blijven proberen. Zo kun je beter leren falen.’ Daarmee open je de ruimte van speelsheid en plezier, en dat is heel belangrijk.

Struikelvaardigheid

Faalmoed is een poging om de ruimte te overbruggen tussen falen en succes, besluit Jensen. ‘Blijven durven, ook al verlies je je evenwicht.’ In die ruimte oefen je je struikelvaardigheid, je wankelmoed, leer je vrolijk verliezen. Ze besluit met een citaat van haar favoriete filosoof, Søren Kierkegaard, die zelf veel last had van faalangst. Kierkegaard adviseerde: ‘Durven is even je evenwicht verliezen, niet durven is jezelf verliezen.’