Verslag Divosa Voorjaarscongres 2022

‘Dit is Miranda. Haar vader is analfabeet en vanwege ziekte gestopt met werken. Ook haar moeder had geen opleiding. Miranda is de enige van de zes kinderen zonder verstandelijke beperking en ontfermt zich over haar broertjes en zusjes. Ze heeft last van psychische problemen en belandt met ademhalingsproblemen in het ziekenhuis. Daar krijgt ze te horen dat ze eerst maar eens moet gaan afvallen.’ Jet Bussemaker, voorzitter van de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving (RVS), waarschuwt voor de toenemende nadruk op individuele leefstijl bij gezondheidsproblemen. ‘We moeten veel meer naar de maatschappelijke omgeving kijken.’

Miranda is één van de ‘gezichten van een onzeker bestaan’, een verhalenreeks van de RVS over de wisselwerking tussen bestaanszekerheid en gezondheid. Haar verhaal is exemplarisch voor de gevolgen van generatiearmoede en sociale uitsluiting. Dat mensen in armoede gemiddeld zes tot acht jaar korter leven is bij velen bekend. Nog verontrustender vindt Jet Bussemaker het dat deze mensen maar liefst vijftien jaar minder lang in goede gezondheid leven. 

Kijken naar de sterren

Alles begint bij de wieg. Jet Bussemaker: ‘Het is als kijken naar de sterren. Verschillen ontwikkelen zich van jongs af aan, maar zie je pas later.’ De eerste duizend dagen zijn bepalend. ‘Als je dan al te veel ongezond eten krijgt, is het op latere leeftijd vrijwel onmogelijk om van obesitas af te komen.’ Ook de buurt waarin iemand opgroeit, maakt veel verschil. In buurten met complexe problematiek zijn bijvoorbeeld veel snackbars. Dit is een bewuste strategie van bedrijven, waar wethouders zich vaak onmachtig bij voelen. 

Stress door een gebrek aan bestaanszekerheid is een belangrijke veroorzaker van gezondheidsklachten. Bussemaker verwijst naar een onderzoek van het WHO, waaruit blijkt dat sociale zekerheid de belangrijkste factor is voor hoe mensen hun gezondheid ervaren. Mensen met weinig inkomen hebben het gevoel dat ze weinig invloed kunnen uitoefenen op hun gezondheid. ‘Uiteindelijk is dit niet alleen een probleem van deze mensen, maar raakt het de hele samenleving’, zegt Bussemaker. ‘Het raakt aan arbeidsproductiviteit, veerkracht en sociale cohesie.’

Werk als medicijn

Wat kunnen gemeenten op dit vlak doen? Jet Bussemaker noemt twee initiatieven, die relatief klein zijn, maar lokaal wel het verschil maken. Het initiatief in Rotterdam-Zuid gaat over wonen, werken en leren en biedt simpele oplossingen. De mbo-leerlingen krijgen per week vier uur meer les en een baangarantie na hun opleiding. Jet Bussemaker: ‘Het gaat hier om werk als medicijn: werk biedt niet alleen inkomen en bestaanszekerheid, maar ook sociale contacten.’

In Den Haag werken zorgaanbieders, professionals, gemeenten en bewoners samen om gezondheidsverschillen in een specifieke buurt te verkleinen. Bussemaker: ‘Wanneer ik inwoners in zo’n buurt spreek, gaat het binnen vijf minuten over de schimmel op de muren en slecht slapen door nachtelijke overlast. We moeten bij gezondheid dus verder kijken dan de huisartsen.’ Deze manier van werken vraagt niet alleen om een andere kijk, maar ook om financiering op buurtniveau.   

Met alleen lokale initiatieven komen we er niet, benadrukt Jet Bussemaker. Er zijn ook structurele veranderingen nodig: 

• Stoppen met duwen op doenvermogen, maar kijken naar waar iemand van opbloeit. 
• Een bredere blik op gezondheidszorg, met aandacht voor maatschappelijke invloeden. 
• Van een individuele naar een collectieve benadering, waarin sociale netwerken onmisbaar zijn. 
• Minder projecten, maar langjarige investeringen. ‘Wil je echt iets veranderen, dan heb je programma’s van minimaal tien jaar nodig.’ 

Jet Bussemaker sluit af met een gesprek dat ze voerde met artsen over de prikkelende vraag wat beter werkt voor iemands gezondheid: een jaarlijkse bodyscan van het werk, of een lidmaatschap van een whiskeyclub? ‘Het antwoord zal jullie waarschijnlijk niet verbazen’, zegt ze. ‘Zolang de hoeveelheid whiskey binnen de perken blijft, is de waarde van gezelligheid en verbondenheid van zo’n club niet te onderschatten.’ 

Terugkijken