Verslag Divosa Voorjaarscongres 2022

Als Emma Pleeging het podium betreedt, steekt ze niet meteen van wal. De mensen in de zaal krijgen eerst een denkopdracht. ‘Verplaats je eens naar eind dit jaar. Waar hoop je dan op? En wat heb je gedaan om die hoop waar te maken?’ De zaal leeft zich in: obstakels zijn overwonnen, de hoop is bereikt. ‘Als het goed is,' zegt Pleeging, 'geeft dat een gevoel van geluk, van vertrouwen.’ Dat is waar hoop toe leidt. Een niet te onderschatten fenomeen.

Hoop kun je uitdrukken als rekensom, stelt Pleeging die onderzoek doet naar hoop en geluk bij het Erasmus Happiness Economics Research Organisation. ‘Hoop = verlangen + onzekerheid. Hoop is datgene wat je graag wilt en belangrijk vindt, maar het is ook altijd onzeker. Als je weet dat je je hoop nog niet hebt bereikt, blijft het zinvol om ervoor te werken.’ 

Pleeging beschrijft zeven dimensies van hoop. Cognitie is er een: de verwachting dat je je doel kunt bereiken. Moraliteit een tweede, waarbij het gaat om het streven naar iets van wat grote waarde heeft. Andere dimensies zijn verbinding met anderen, verwachtingen, spiritualiteit (‘het grotere geheel waarvan je deel uitmaakt’) en emotie (‘de toekomst moet beter zijn’). En het gevoel van vertrouwen, bijvoorbeeld vanuit de maatschappij of instellingen. 

Lange tijd heeft de wetenschap weinig aandacht besteed aan het fenomeen hoop. Maar hoop is zo belangrijk. Pleeging somt op: ‘Hoop motiveert. Hoopvolle mensen zijn creatiever, socialer en kunnen beter omgaan met veranderingen. Ze zijn ook succesvoller. Hoop leidt tot een groei-mindset: je doet sneller nieuwe ervaringen op. Hoop draagt bij aan betere prestaties, relaties en zelfs een langere leeftijd.’ Hoop doet dus letterlijk leven. En hoop is een voorwaarde voor geluk. Als je de hoop hebt dat je toekomst goed is of blijft, dan draagt dat bij aan een gelukkig gevoel.

Gelukszoeker

Genoeg zonneschijn, hoop heeft ook een schaduwkant. ‘De mensen die hoop het hardst nodig hebben, scoren het laagst’, vertelt Pleeging. ‘Mensen die werkloos of eenzaam zijn, een lage opleiding hebben, een slechte gezondheid hebben significant minder hoop.’ Moeten we dan zorgen dat iedereen gewoon maar heel hoopvol wordt? Dat niet, vindt Pleeging. ‘Hoop kan ook negatieve effecten hebben. Denk bijvoorbeeld aan een woord als ‘gelukszoeker’. Daarin zit de gedachte besloten dat iemand iets van je afpakt.’ En valse hoop, niet te vergeten. Als je hoop niet uitkomt, kan dat tot teleurstelling leiden. En dan raak je nog meer achterop. 

Geen quickfix

Bovendien is het zo makkelijk niet om mensen hoop te geven. ‘Het is geen quickfix, sturen op hoop doe je niet ‘even’, waarschuwt Pleeging. Ze pleit voor een holistische aanpak, waarin allerlei aspecten aandacht krijgen. De focus op het verlangen bijvoorbeeld. Maar ook het vergroten van invloed, bijvoorbeeld om obstakels te overwinnen. En verder het vertrouwen in de sociale omgeving en de drie centrale behoeften: verbinding, autonomie en competentie.

Pleeging ziet tot slot liever een lage stabiele groei van hoop dan een snelle, onverwachte toename. Anders is de kans op teleurstelling groot, met negatieve gevolgen vandien. En de kans op teleurstelling is inherent aan hoop. Maar juist die onzekerheid, het leven tussen hoop en vrees, vindt Pleeging ook persoonlijk, geeft kracht.