Handreiking Opzetten trainingsaanbod ondermijnende criminaliteit en het sociaal domein

Laatste update:

2 Workshops

2.3 Werken met de Wet Damocles

Volgens de Wet Damocles, artikel 13b van de Opiumwet, mag een gemeente een pand sluiten als er drugs worden gevonden en/of verhandeld. De consequenties van pandsluiting kunnen enorm zijn, voor de gebruikers/bewoners van het pand én voor de buurt. Soms veroorzaakt pandsluiting meer ellende dan de gemeente lief is, en blijkt het middel erger dan de kwaal. Hoe kun je dit voorkomen?

Rechters houden steeds vaker rekening met bijzondere omstandigheden en sociale gevolgen van pandsluiting. Lokale handhavers moeten steeds preciezer de omstandigheden kunnen motiveren om tot woningsluiting te komen. Desondanks blijven sociale gevolgen van pandsluiting groot. En met die gevolgen moeten uitvoerende professionals vervolgens aan de slag.

De zogenaamde Damoclespraktijk ontwikkelt zich hiermee snel. Die blijkt in toenemende mate een samenwerkingsopgave te zijn, waarin niet alleen de burgemeester, de politie, de verhuurder en de bewoner een rol spelen, maar waarin ook veel anderen partij zijn. Zoals het welzijns- en opbouwwerk, (jeugd)zorgprofessionals en andere partijen die werken met mensen in wijken en buurten waar drugscriminelen voet aan de grond proberen te krijgen.

Samenwerking

Een goede samenwerking tussen bovengenoemde partijen is cruciaal. Voorwaarden daarbij zijn:

de bereidheid elkaar écht te leren kennen en elkaar zo vroeg mogelijk op te zoeken;
de wil om je in elkaar te verplaatsen;
elkaars belangen (h)erkennen;
de bereidheid om te kiezen voor andersoortige oplossingen. Dat kan vaak prima door elkaars mogelijkheden beter te benutten. De Wet Damocles is dus ook een samenwerkingsopgave: hoe kunnen professionals in het veiligheidsdomein en het sociaal domein samen zorgen voor een (meer) betekenisvolle maatschappelijke impact van de Wet Damocles?

We hebben inmiddels met team veiligheid en sociaal domein twee keer om de tafel gezeten om het werkproces sluiting woning Wet Damocles te bespreken. Dat was voor iedereen heel verhelderend. Het heeft geresulteerd in een uitgeschreven werkproces en op enkele momenten nauwere samenwerking/gegevensdeling. En: we kennen elkaar nu ook, wat het een stuk makkelijker maakt om even contact met elkaar leggen.

Hoe geef je deze workshop vorm?

Divosa werkte in de pilotgemeenten samen met Maartje de Kruijf en Rodney Weterings van bureau FRAEY. Zij deden in opdracht van het Strategisch Beraad Ondermijning in zes gemeenten onderzoek naar de samenwerking tussen gemeenten en corporaties in de toepassing van de Wet Damocles, artikel 13b. Hun onderzoek biedt handvatten om het netwerk van professionals en bewoners in buurten en wijken beter en effectiever te organiseren en instrumenteren, waaronder de menukaart ‘Damocles op maat’. De publicatie Mee(r) doen met Damocles (CCV, oktober 2020) kan worden gebruikt als achtergrondinformatie.

Historie van artikel 13b Opiumwet

Eind 20e eeuw: op lokaal niveau kunnen optreden tegen drugsoverlast rond dealpanden of coffeeshops (via artikel 174a van de Gemeentewet).

Vanaf 1999: extra artikel Opiumwet; burgemeesters kunnen optreden bij illegale verkoop drugs vanuit publiek toegankelijke panden (vanaf 2007 ook niet-publiek-toegankelijke panden, inclusief woningen). En niet alleen maar bij overlast/verstoting openbare orde, maar ook bij aantreffen handelshoeveelheid drugs in woning.

2013, bestuursrechter: ook productie van drugs vallen onder het artikel.
2016, bestuursrechter: per geval zorgvuldige belangenafweging en expliciete motivering nodig met oog voor bijzondere omstandigheden.
2019: ook voorwerpen en stoffen waarmee drugs gemaakt kunnen worden, vallen onder artikel 13b van de Opiumwet.

De historie van deze wet is ook een leerproces: vallen en opstaan, voor zowel gemeenten als ‘wetsovertreders’. Gaandeweg ontstond er een doelverschuiving: van ‘overlastbestrijding’ naar ‘bestrijding van ondermijning’.

In 2016 is er een belangrijke Overzichtsuitspraak gedaan door de Raad van State, die het basiskader vormt:

Bij een handelshoeveelheid drugs in een woning kán een burgemeester sluiten. Maar de burgemeester hóeft dat niet te doen. Sluiting vereist wel afweging van álle betrokken belangen. Dus ook de beoordeling of sluiting noodzakelijk is om woon-/leefklimaat te beschermen of openbare orde te herstellen (hangt samen met welke soort en hoeveelheid drugs en de vraag of drugshandel heeft plaatsgevonden).

Daar speelt dus ook de vraag: is sluiten van de woningen evenredig? Staat sluiten in verhouding tot de gevolgen voor de bewoners? En een belangrijke vraag hierbij: wisten of konden de bewoners weten dat drugs in de woning aanwezig waren of kan hen dat worden verweten? De gevolgen voor bewoners (bijvoorbeeld bijzondere medische omstandigheden, minderjarige kinderen) moeten dus ook in kaart zijn gebracht. Dit wil niet zeggen dat de woning níet gesloten kan worden.

Onderzoek

Het Strategisch Beraad Ondermijning deed in zes gemeenten onderzoek naar de vraag: hoe kunnen burgemeester/gemeente en woningcorporatie(s) elkaar versterken rondom de toepassing van Damocles/OW13b?

Conclusies en lessen uit dat onderzoek:

1. Smaken verschillen.

Vier belangrijke dimensies zijn:

Is er een repressieve oriëntatie of een sociale, preventieve oriëntatie?
Zijn het gescheiden rollen en werelden of gaat het om samen optrekken?
Is er veel of weinig historie en ervaring met drugsoverlast/Wet Damocles?
Is er veel of weinig bestuurlijke aandacht en scherpte?

2. Contextvariabelen die van invloed zijn op hoe er wordt samengewerkt

Schaal gemeente.
Aantal corporaties/samenwerkingspartijen.
Geografische ligging.
Algemeen samenwerkingsklimaat.

3. Algemene conclusies & lessen

Samenwerking loont, maar gaat niet vanzelf.
Elkaar kennen en elkaars 06-nummer hebben, is belangrijk.
Elkaars overwegingen en drijfveren kennen, is belangrijk.
Zorg voor goede verbindingen tussen uitvoering, beleid, bestuur.
Organiseer het ‘samen leren’: periodiek evalueren en bijsturen.
Zorg dat het gedeeld belang en de bedoeling scherp zijn.

Weterings en De Kruijf concluderen ook dat er nog te winnen valt: de maatschappelijke impact van de aanpak van ondermijnende drugscriminaliteit kan groeien. Daarom moet je de Wet Damocles niet geïsoleerd inzetten, maar zorgen voor een slim samenspel met andere instrumenten die je samen hebt. Laat een strikte, repressieve aanpak samengaan met (gebiedsgerichte) inzet op sociale emancipatie, leefbaarheid en weerbaarheid.

Hoe krijg je dit voor elkaar?

Wat werkt in de ene gemeente, werkt niet per se in de andere. Voor het vormgeven van een gezamenlijke en doorleefde aanpak in jouw gemeente geldt dat dit niet ophoudt bij informatie delen, maar dat de gezamenlijke aanpak training en doorleving vergt.