Handreiking Opzetten trainingsaanbod ondermijnende criminaliteit en het sociaal domein

Casus 1: Het onzichtbare gevolg

‘Haar leven is lange tijd een flinke puinhoop geweest, op meerdere leefgebieden. Als jonge alleenstaande moeder van twee kleine kinderen heeft ze het nog steeds niet makkelijk. Gelukkig hebben mijn collega en ik via een schuldhulpverleningstraject op financieel vlak haar positie al flink kunnen verbeteren. Van jeugdzorg hoor ik terug dat het ook steeds beter gaat met de zorg voor haar twee kinderen. Toch loop ik al lang genoeg mee in het sociaal domein om te weten dat de mensen die wij helpen soms een terugval kunnen hebben, bijvoorbeeld doordat zij iets ontzettend stoms doen. Helaas gebeurt dat ook bij haar.

Ik krijg een signaal dat ze uit haar huis gezet gaat worden. Ik weet niet waarom, maar er is blijkbaar iets heel serieus aan de hand. Ik overleg met een collega en we gaan samen proberen de uithuisplaatsing te voorkomen. Vooral voor de kinderen. Ze was zo goed op weg. We slagen er in de uithuisplaatsing ongedaan te maken. Later hoor ik via via dat er hennepplanten bij haar zouden zijn aangetroffen. Nu ja, soms is het tien stappen terug, maar gelukkig weten we de schade voor haar te beperken.

Een paar dagen later lees ik in een nieuwsbrief van Divosa over de toenemende invloed van criminelen in het sociaal domein. Ik heb gelukkig weinig met dergelijke ondermijnende criminaliteit te maken – althans, dat denk ik. Toch lees ik door, want dit stuk gaat toevallig over een vergelijkbare casus als die van de alleenstaande moeder. Ik lees dat een hennepplantage van 200 plantjes al snel 25.000 euro oplevert in de tussenhandel. Volgens het artikel staat de organiserende crimineel als de plantage wordt geruimd, binnen de kortste keren bij zijn slachtoffer op de stoep om de waarde van deze verloren oogst én de materiaalkosten van gemiddeld 6.000 euro te innen. Het artikel benadrukt dat dit in vrijwel alle gevallen gebeurt.

Er bekruipt mij een naar gevoel. Zou er ook bij mijn cliënt een crimineel aangeklopt hebben om ruim 30.000 euro van haar te eisen? Zou zij nu ook zo’n onzichtbare schuld hebben? En daarnaast: moet ik iets doen? Ik bespreek mijn zorg met mijn collega. Hij reageert begripvol maar resoluut. Hij vindt dit niet onze verantwoordelijkheid. We zijn er immers voor om mensen te helpen, we zijn geen opsporingsdienst.

De eerstvolgende keer dat ik haar zie, valt het me op dat ze er moe uitziet. ‘Hoe gaat het met je?’ vraag ik bezorgd. ‘Goed,’ antwoordt ze.’

Casus 2: Zorgen om zorg

‘De toeslagenaffaire dreunt ook flink door bij ons in het sociaal domein. Het heeft ons werk niet makkelijker gemaakt! Zo reageren sommige cliënten wat wantrouwend naar mijn collega’s en mij. Toch houdt dit ons niet tegen. We proberen het ook van de positieve kant te zien: eindelijk komt er ruimte om mensen wat meer te vertrouwen en met oog voor de menselijke maat te werken vanuit de bedoeling.

Met die mindset probeer ik de cliënt te helpen die recent weer bij mijn team van Wmo op de radar kwam voor een pgb-aanvraag. Na zijn uithuisplaatsing hebben we een tijdlang niets van hem gehoord. Ik heb hem zelfs nog proberen te bereiken, maar zonder vaste verblijfplaats kunnen wij natuurlijk weinig. Toch ben ik blij weer van hem te horen, want hij is een kwetsbare jonge vent van begin twintig en heeft echt zorg nodig. Hij heeft een kamer gevonden aan de rand van de binnenstad en als ik hem weer zie om zijn pgb-aanvraag door te spreken, oogt hij rustig en vertelt hij trots dat hij zijn nieuwe kamer zelf netjes geschilderd heeft. Ik ben blij voor hem.

Samen met een collega besluit ik dat hij op grond van de Wmo in aanmerking komt voor drie dagen ondersteuning via een pgb. Twee dagen zou echt op het randje zijn en het wordt tijd dat we stoppen met pappen en nathouden.

Nog geen maand later belt mijn collega die werkt als kwaliteitsmedewerker bij onze Wmo-backoffice mij op. Het is hem opgevallen dat mijn cliënt een zorgovereenkomst heeft afgesloten met een partij die we vaker zijn tegenkomen. Deze zorgaanbieder heeft cliënten in hetzelfde rijtje panden waar mijn cliënt een kamer heeft gevonden. Hij heeft er geen goed gevoel bij. Als hij het woord ‘fraude’ laat vallen, gaan mijn nekharen overeind staan. Ik zeg hem dat we deze mensen niet zomaar gaan bestempelen als potentiële fraudeurs. Ik mag immers hopen dat we van de toeslagenaffaire wel iets geleerd hebben. We zijn er om cliënten te helpen en we zijn géén fraudedetectie.

Als we er nog wat over doorpraten, ontdekken we dat een andere cliënt van deze aanbieder bezwaar heeft gemaakt toen we ‘m afwezen. Dat heeft die cliënt toen gewonnen. Ik concludeer dat er geen reden is tot zorg.

Toch zit het me niet lekker en dat gevoel wordt versterkt als ik een podcast luister over ondermijnende criminaliteit. De expert in de podcast geeft aan dat schaarste van woonruimte één van de belangrijkste zaken is waarop je als overheid zou moeten letten. Criminelen hebben altijd wel een kamertje over in één van hun panden, die vaak aangekocht zijn met hennepgeld. Vaak blijken in diezelfde panden zorgaanbieders actief die grote winsten maken en dure auto’s rijden. De expert noemt de zorgsector – en dan met name het pgb en de Wmo – zelfs een ‘moderne risicobranche’. Eenmaal gehuisvest wordt een pgb aangevraagd, vaak ook een bijstandsuitkering, en worden allerlei uitbuitende wederdiensten gevraagd, variërend van drugs dealen tot illegale prostitutie tot gokken.

Het duizelt me. Er komen allerlei vragen bij me op. Want hoe heeft mijn cliënt waarover mijn collega belde eigenlijk woonruimte gevonden, terwijl de wachttijden in onze gemeente zes tot zeven jaar bedragen? Zou hij ook ‘wederdiensten’ moeten leveren? Wat nu als hij niet die drie dagen zorg krijgt die hij toch echt nodig heeft? En waarvan heeft hij de verf betaald om zijn kamer te schilderen? Ik besluit mijn collega te bellen.’