Handreiking Opzetten trainingsaanbod ondermijnende criminaliteit en het sociaal domein

Wiljan Hendrikx en Krijn van Beek van de Nederlandse School voor Openbaar Bestuur (NSOB) begeleidden één van de pilotgemeenten. Zij beschrijven de ervaringen van die gemeente. Ervaringen die ook representatief zijn voor de andere pilotgemeenten. Het verhaal van Wiljan Hendrikx en Krijn van Beek laat zien wat een gemeente kan verwachten wanneer ze met ondermijning en het sociaal domein aan de slag gaat.

Enkele jaren geleden schreven wij, de NSOB, het rapport Ondermijning ondermijnd (2016) om in kaart te brengen hoe decentrale partners aankijken tegen ondermijning, tegen de rol van de rijksoverheid hierin en welke ondersteuning gewenst zou zijn. De interviews met een groot aantal direct betrokkenen schetsten een ontluisterend beeld van de stand van zaken omtrent georganiseerde ondermijnende criminaliteit in Nederland. Nu, vijf jaar later, lijkt de urgentie van het thema helaas eerder toe dan afgenomen.

Ondermijning betreft de aantasting van institutionele gezagsstructuren die de werking van het samenlevingssysteem borgen en sturen. Criminele activiteiten hebben ondermijning zelden als doel – veelal is dat doel geld verdienen of macht uitoefenen over anderen – maar ondermijning is vaak wel één van de ontwrichtende gevolgen van crimineel handelen. De mate waarin dit gevolg optreedt, hangt af van de ondermijnende activiteiten zelf en van de vatbaarheid voor en weerbaarheid tegen ondermijning van de samenleving.

Juist dit laatste maakt dat we het veiligheidsvraagstuk van ondermijning niet los kunnen zien van het sociaal domein. Steeds vaker blijken vooral mensen die behoren tot de toch al kwetsbare groepen in de samenleving vatbaar voor de verlokkingen die criminelen ze voorspiegelen. Zo raken kwetsbare groepen in de samenleving vaker en dieper verstrikt in ondermijnende criminele activiteiten. Het gevolg is dat deze problematiek steeds vaker op het bordje van professionals in het sociaal domein belandt, die zich vervolgens voor allerlei grote en kleine (morele) dilemma’s gesteld zien in hun dagelijkse praktijk.

Leertraject Versterken weerbaarheid professionals sociaal domein

In het leertraject, dat in de pilotgemeente is uitgevoerd, beogen we de weerbaarheid van professionals in het sociaal domein (verder) te versterken door in ieder geval:

• de bewustwording te vergroten over hoe ondermijning in het sociaal domein eruitziet;
• het handelingsrepertoire te verbreden om ondermijning in het sociaal domein tegen te gaan;
• de (kennis)uitwisseling tussen professionals te versterken.

We hebben dat vormgegeven in drie bijeenkomsten:

1. Plenaire startbijeenkomst ‘Urgentie van het probleem van ondermijning’
2. Een werkcollege (ter voorbereiding op) ‘Casussessies’
3. Een plenaire terugkombijeenkomst ‘Lessen verzamelen en delen’

Deze komen in de volgende paragrafen aan bod.