Werkwijzer Verrekening parttime inkomsten
Laatste update:1 Wat is parttime werken in de bijstand?
Wat houdt parttime werken in de bijstand precies in en wat zijn de (financiële) consequenties voor klanten? Dit hoofdstuk belicht wat het vraagt van gemeenten en klanten om parttime werk lonend te maken.
Gemeenten willen dat werken moet lonen. De afgelopen jaren is er daarom vooral aandacht geweest voor bijverdienen naast de uitkering, zie bijvoorbeeld experimenten van de gemeenten Nijmegen, Utrecht en Amsterdam. (1) Steeds meer gemeenten stimuleren allerlei vormen van deeltijdwerk. Daarbij komt het inkomen vaak lager uit dan de bijstandsnorm, waardoor bijstandsgerechtigden van de gemeente aanvullende bijstand krijgen. In de praktijk is aanvullende bijstand nodig voor alleenstaanden die minder dan drie dagen per week werken. Klanten blijven dan recht houden op een bijstandsuitkering waarmee de inkomsten verrekend worden. Voor de gemeente is het voordeel dat klanten hun kansen op de arbeidsmarkt vergroten en een lagere uitkering nodig hebben.
Hoeveel mensen werken parttime in de bijstand?
In 2017 kregen 442.000 mensen in Nederland een bijstandsuitkering. (2) Gemiddeld heeft 8% van alle bijstandsgerechtigden inkomsten uit parttime werk. Het gaat dan om ongeveer 35.000 mensen.
Bijstandsgerechtigden met inkomsten uit werk verdienden in 2017 gemiddeld €529 per maand.
Het inkomensvoordeel van parttime werk is tijdelijk
Gemeenten geven het signaal af dat ook parttime werk een positief effect heeft. Klanten doen weer mee, bouwen werkervaring op en vergroten hun kans op een vaste baan. Bovendien geeft de Participatiewet gemeenten de mogelijkheid om inkomen uit arbeid tijdelijk gedeeltelijk vrij te laten als het werk naar de mening van de gemeente bijdraagt aan arbeidsinschakeling. De vrijlating mag zes maanden duren en is 25% van het verdiende inkomen, met een plafond. Voor alleenstaande ouders en mensen met een medische urenbeperking gelden aparte regels. Door inkomensvrijlating kunnen mensen dus meer gaan verdienen. Maar bij de meeste klanten is dat voordeel tijdelijk. ‘Waarom heb ik na zes maanden ineens minder geld?’ vraagt een klant zich daarover af in Klantreis Parttime Werk. (3) ‘Ik ben van dat inkomen uitgegaan en nu moet ik het ineens met minder doen. Waar slaat dat op?’ Klanten kunnen er zelfs door in geldproblemen raken.
Parttime werk geeft klanten onzekerheid over hun inkomen
Parttime werkende uitkeringsgerechtigden krijgen bovendien te maken met wisselende betaalmomenten doordat het salaris en de aanvullende uitkering niet op hetzelfde moment worden uitbetaald. Het is voor gemeenten een bijna onmogelijke opgave om een werkproces in te richten dat alle klanten even eerlijk behandelt, vorderingen en verlate uitbetaling zo veel mogelijk voorkomt én toepasbaar is op alle voorkomende situaties. Bekijk ter illustratie hiervan de casussen in hoofdstuk 5. Het is noodzakelijk dat het besef breed doordringt dat het klanten bij parttime werk niet alleen gaat om meer inkomen, maar net zo goed om stabiliteit in hun inkomen dat de basis vormt van hun levensonderhoud.
Ik wil de zekerheid dat ik elke maand hetzelfde bedrag ontvang, zodat ik weet dat ik mijn huur kan betalen
Ik werk af en aan. Ik ga steeds heen en weer tussen salaris, WW en bijstand, of het loopt tegelijk. Het is een heel erg gepuzzel. Ik kom niet boven het minimum uit. Elke dag check ik wat er van mijn bankrekening is afgehaald aan vaste lasten. Het saldo dat er dan nog op staat, dat verreken ik met wat er dan nog betaald moet worden en dat is dan netto het bedrag dat ik nog overhoud om te spenderen die maand. Dat is continu mee bezig zijn. Dat kun je niet een weekje laten versloffen […]
Ik kom steeds vaker klanten tegen die zeker wel kunnen werken. Dat kunnen ze en dat willen ze. Het loopt spaak bij alle dingen die ze daar omheen moeten regelen. Informatie doorgeven aan de Belastingdienst, maar ook een loonstrook ophalen uit een digitale portal en op tijd bij de gemeente inleveren. Dat regelen naast het werk, dat gaat niet.
Parttime werk geeft klanten extra administratieve druk
Met parttime werken in de bijstand krijgen klanten er een heleboel administratieve taken bij. Zo moeten ze op tijd hun loonstrook inleveren en controleren of de werkgever wel loonheffingen toepast. Het vraagt om goede voorlichting van de gemeente om mensen daarop voor te bereiden. En het vraagt om een goede afweging voor welke klanten parttime werken in de bijstand geschikt is. Niet iedereen die de gemeente inschat als ‘bemiddelbaar naar werk’ kan ook die extra financiële en administratieve druk aan. (4)
Parttime werk verbetert iemands rechtspositie formeel niet
De juridische relatie tussen gemeente en klant blijft bij parttime werk gelijk. Rechten van werknemers zoals opnemen van vakantie-uren, ziekte- of zorgverlof en medezeggenschap kunnen op gespannen voet staan met de plichten van een uitkeringsgerechtigde, zoals de sollicitatieplicht of de plicht verblijf in het buitenland te melden.
Gemeenten moeten goede voorlichting en ondersteuning bieden
Kortom, parttime werken in de bijstand heeft voor klanten niet alleen voordelen. Het is belangrijk dat gemeenten proberen met de inkomstenverrekening zoveel mogelijk zekerheid en stabiliteit te bieden. Het grootste deel van deze werkwijzer is gewijd aan tips, voorbeelden en handreikingen om bij het verrekenen van inkomsten dat doel te bereiken. Maar daarnaast moeten gemeenten ook zorgen dat klanten weten waar ze aan beginnen zodat ze zich goed kunnen voorbereiden. Gemeentelijke afdelingen Werk en Re-integratie kunnen daarover al voordat klanten parttime gaan werken voorlichting geven. Bovendien moeten ze onderkennen dat sommige klanten parttime werk en de bijkomende administratieve lasten niet zelfstandig aankunnen. Gemeenten kunnen die klanten extra ondersteuning bieden.
Voetnoten
- Het dossier Proef met bijstand van de gemeente Nijmegen, het onderzoek Weten wat werkt: samen werken aan een betere bijstand van de gemeente Utrecht en het Amsterdamse Experiment met de Bijstand.
- Het gaat om een gemiddeld percentage van 12 maanden bijstandsuitkering, IOAW en IOAZ.
- Klantreis Parttime Werk is een publicatie van Muzus voor de gemeenten Amsterdam en Drechtsteden.
- Veel klanten hebben minder ’doenvermogen’ dan de gemeente veronderstelt. Zie voor dat begrip het rapport ‘Weten is nog geen doen’ van de Wetenschappelijke Raad voor Regeringsbeleid uit april 2017.