Doortastende preventie: slachtoffers zoeken en helpen

De georganiseerde criminaliteit maakt slachtoffers. Het betreft onder meer uitbuiting (bij illegale prostitutie, van arbeidsmigranten en personen dwingen tot strafbare feiten). In de criminele wereld worden katvangers ingezet, zoals schuldenaren die instemmen met een hennepplantage in huis. Als zo’n katvanger louter een lage strafrechtelijke straf krijgt, lijkt dit soft, maar dat is schijn. De kans is namelijk groot dat criminelen enkele tienduizenden euro’s claimen vanwege gederfde inkomsten. In de tussenhandel bedraagt de opbrengst van een plantage met tweehonderd planten al ongeveer 23 duizend euro. (1)

Kortom, er is méér nodig dan een (vaak lage) strafrechtelijke straf voor ‘daders’. Namelijk oog voor het slachtofferschap en dus hulp, ook bij personen die tevens dader zijn. Bijvoorbeeld bij een exitstrategie. In criminele kringen wordt gedreigd met geweld en wordt geweld gebruikt, onder andere om af te dwingen dat uitvoerders doorgaan met winstgevende criminele activiteiten, zoals drugsproductie, drugshandel of illegale prostitutie.

Het is dus een misverstand om alleen of vooral geweld (o.a. huiselijk geweld) en aangiftedelicten (o.a. vermogensdelicten en high impact crimes, zoals overvallen) vanwege slachtofferschap prioriteit te geven bij strafrechtelijk beleid. Ondermijning heeft impact op wijken en maakt slachtoffers. (2) Bovendien is het slachtofferschap van uitbuiting (mensenhandel) niet een eenmalige gebeurtenis, omdat deze delicten vaak gedurende lange(re) tijd plaatsvinden.

Georganiseerde criminaliteit maakt op wijkniveau slachtoffers. Bij moderne slachtofferzorg dient de aandacht niet alleen of voornamelijk uit te gaan naar slachtoffers van geweld of vermogensdelicten, maar ook naar (afgeschermde) slachtoffers van criminele netwerken die delicten plegen waarvan vaak geen aangifte wordt gedaan. Het is voorbarig om te denken dat zogenoemde High Impact Crimes (woninginbraak, overvallen en straatroof) voor het meeste slachtofferleed zorgen, al is dat in kringen van politie en justitie een gangbare gedachte. Slachtoffers van bijvoorbeeld mensenhandel (arbeidsuitbuiting, seksuele uitbuiting en criminele uitbuiting) staan langdurig onder druk en blijven vaak buiten het blikveld van de overheid. In tegenstelling tot High Impact Crimes, omdat daarvan vaak aangifte wordt gedaan en het niet gaat om delicten waarbij slachtoffers duurzaam criminele druk ervaren.

De term ‘slachtoffer’ wordt in dit rapport overigens niet strikt opgevat als slachtofferschap van bewezen strafbare feiten. Als criminelen dwang uitoefenen is het inherent lastig om misdrijven te bewijzen, bijvoorbeeld arbeidsuitbuiting of seksuele uitbuiting. Bij pressie of afhankelijkheden, waardoor mensen in de knel raken, gaat het reeds om mensen die (veel) baat kunnen hebben bij een helpende hand van professionals. Bijvoorbeeld als mensen hun woonruimte verliezen (‘op straat komen') of als een jonge vrouw vrijwillig is begonnen met webcamseks, maar zich geen raad meer weet en dit werkcircuit zou willen verlaten. Jonge daders kunnen vrijwillig beginnen als geldezel of als drugskoerier, maar later spijt krijgen en gebukt gaan onder criminele druk. Gevoelsmatig zijn dit soort mensen meer slachtoffer dan dader. Er is hoe dan ook – mogelijk naast een justitieel traject – werk aan de winkel voor sociale professionals.