Doortastende preventie: slachtoffers zoeken en helpen

In een gemeente ‘regent’ het signalen over seksueel normafwijkend gedrag, waarbij dit lijkt over te gaan in strafbare feiten: aanranding of verkrachting, seksuele uitbuiting (prostitutie) en kinderporno vanwege het verspreiden van foto’s en video’s (sexting). De mannelijke ‘betrokkenen’ staan deels bekend als verdachte of als veroordeelde criminelen. De meeste daders zijn tiener, al komt er ook meerderjarigen in beeld, waaronder een veertiger. Enkele jongemannen zijn afkomstig uit een criminele familie, met roots in een outlaw motorgang. De meisjes zijn of lijken bijna allemaal minderjarig en vatbaar voor beïnvloeding.

Gemeenteambtenaren en andere professionals, zoals hulpverleners en medewerkers van onderwijsinstellingen, zien door de bomen niet het hele bos, al vermoeden ze ellendige praktijken. De gemeente neemt het voortouw om professionals (1) met straatinformatie tot drie keer toe bij elkaar te brengen, om in klare taal op een rij te zetten wat bekend is. Vanwege persoonsonveiligheid wordt dit geschaard onder het privacyprotocol van het Zorg- en Veiligheidshuis.

Dit resulteerde in nare inzichten. Er kwam informatie over tal van voorbeelden en casus op tafel. Bij elkaar opgeteld ontstaat zo een beeld van patroonmatige gebeurtenissen en praktijken. Een rauwe opsomming van signalen, zorgen of vermoedens:

• Vrijwillige seks gaat over in ‘seksueel normafwijkend gedrag’.
• Meisjes worden gedrogeerd met lachgas, al opmaat tot (onvrijwillige) seks.
• Een meisje wordt onder bedreiging met een vuurwapen verkracht en wordt ook onder druk gezet om drugs te verkopen.
• Een meisje wordt waarschijnlijk gedwongen tot seks met drie jongens.
• Het jongste meisje dat lijkt te zijn verkracht, is pas twaalf jaar.
• Jonge meisjes die in hotelkamers seks hebben, waarbij het lijkt te gaan om prostitutie, al is onduidelijk in hoeverre wordt betaald en hoe klanten worden geworven.
• Van twee mannen is het aannemelijk dat ze meisjes ronselen. Het gaat niet om signalen over geijkte loverboypraktijken, maar om een wirwar van onvrijwillige of ongelijkwaardige seksuele contacten.
• Een jongeman brengt meisjes ’s avonds naar een garage.
• Er worden filmpjes gemaakt en gedeeld, voor een deel zou dit ook online zichtbaar zijn gemaakt.   
• Een man gebruikt zijn werk als dekmantel om, tijdens werkzaamheden, meisjes op te halen en af te zetten.

Er komen ruim twintig meisjes in beeld die (in spreektaal) lijken te worden misbruikt. In strafrechtelijke zin worden vermoedelijk slachtoffers gemaakt, met sexting, vuurwapengebruik en verkrachtingen. Er lijkt daarnaast sprake te zijn van criminele uitbuiting (gedwongen drugsverkoop) en van seksuele uitbuiting, al schieten strafrechtelijke termen tekort om de seksuele chaos en veelzijdige pressie te duiden. Er vallen onder meisjes in elk geval in sociaalpsychologische zin slachtoffers. Ze verliezen de regie over hun leven en lichaam, ze staan onder druk  en lijken te worden gedrogeerd. Het zelfbeeld van de meisjes valt aan diggelen en de drempels zijn hoog om het (thuis) te vertellen.

Het is schokkend wat hulpverleners al met al te horen krijgen, mede omdat het semi-vrijwillige deel van de verhalen wijst op tienerpraktijken die tamelijk gangbaar blijken.

De strafrechtelijke trajecten liepen vast wat betreft zedendelicten. Er worden geen aangiften gedaan. Als de politie inzoomt op vermoedelijke daders, blijkt dat jonge daders ‘criminele generalisten’ zijn. Er komen alles bij elkaar ongeveer vijftien mannen in beeld: vaak als dader of verdachte van andere delicten dan zedendelicten, zoals drugsdelicten, overvallen en afpersing in beeld. Er worden enkele arrestanten gemaakt, zij het niet vanwege zedendelicten.

Gangbare routines schieten al snel tekort om te komen tot invloedrijke interventies die passen bij de aangetroffen wirwar aan ‘seksueel normafwijkend gedrag’, delicten, slachtofferschap en sociaalpsychologische schade. Dat zet de betrokken professionals, die de problematiek hadden opgetild naar de gezagsdriehoek, aan het denken.

Voor de zogenoemde persoonsgerichte aanpak van daders worden professionals ingehuurd die met de harde problematiek om kunnen gaan. Bijvoorbeeld in criminele families. Er worden geselecteerde professionals ingezet, waarbij het inhuurtraject maatwerk is en geoormerkte middelen beschikbaar zijn in het veiligheidsbudget. Het verloopt niet (meer) via inkooptrajecten van jeugdzorg of Wmo-zorg. Grote gecontracteerde zorgpartijen leveren belangrijk werk, maar beschikken niet over professionals met de specifieke kwaliteiten die nodig zijn om vooruitgang te boeken onder lastige omstandigheden met criminele invloeden. Bijvoorbeeld jongeren uit een criminele familie, waarbij de criminalisering bijna ligt besloten in de opvoeding.

Enkele jonge daders uit het hierboven geschetste netwerk zijn subject in zo’n PGA-aanpak. Dit agendeert de vraag of dergelijke persoonsgerichte inspanningen niet (minstens) net zo hard nodig zijn wat betreft de (vrouwelijke) slachtoffers in het netwerk.