Handreiking financieel ontzorgen en financiële zelfredzaamheid

Het doel van het financieel ontzorgen van inburgeringsplichtige bijstandsgerechtigde statushouders is tweeledig:

1. voorkomen dat onzekerheid over hun financiële positie in de beginfase van het inburgeringstraject hen afleidt van inburgering;
2. voorkomen van financiële problemen.

De periode van zes maanden waarin statushouders financieel ontzorgd worden stelt hen in staat om snel te beginnen met inburgeren en geeft hun de tijd om het Nederlandse systeem van financiën, inkomen en werk eigen te maken. Begeleiding ondersteunt daarbij.

Nieuwe context, nieuwe handreiking

De gemeente is sinds de inwerkingtreding van de Wet inburgering 2021 (Wi2021) op 1 januari 2022 verantwoordelijk voor het financieel ontzorgen en de begeleiding naar financiële zelfredzaamheid van statushouders. Gemeenten zoeken sindsdien naar passend en uitvoerbaar beleid voor het verplichte financieel ontzorgen. Deze taakstelling, verankerd in de Participatiewet, blijkt complex en het ontzorgen blijkt niet alle statushouders te helpen.

• Bij gemeenten en (lokale) uitvoeringsorganisaties leven de volgende vragen:
• Hoe organiseer je het technisch ontzorgen?
• Welke vaste lasten houd je als gemeente in op de uitkering?
• Hoe overbrug je de periode zonder toeslagen?
• Hoe begeleid je statushouders naar financiële zelfredzaamheid?

Minister Van Gennip (SZW) kondigt in de Kamerbrief van 6 april 2023 aan dat zij heeft ‘besloten om het wetsonderdeel te herzien en vooruitlopend daarop tijdelijk een ruimere uitleg te geven aan het wetsartikel over financieel ontzorgen.’ Hierbij geldt: de gemeente blijft verplicht om statushouders met een bijstandsuitkering in de eerste zes maanden (vanaf de dag waarop het recht op bijstand ontstaat) financieel te ontzorgen. De standaard hierbij is het verrichten van betalingen voor huur, gas, water, stroom en de verplichte zorgverzekering uit de toegekende bijstand. Afhankelijk van de individuele situatie van de statushouder kan de gemeente ook kiezen voor andere vormen van ondersteuning.

Over deze handreiking

Divosa en het ministerie van SZW organiseerden in 2022 en 2023 een aantal sessies (1) over het financieel ontzorgen en de financiële zelfredzaamheid van statushouders. De inhoud van deze handreiking sluit aan bij de discussies en uitkomsten van die sessies. De teksten zijn geschreven in afstemming met COA, een aantal gemeenten en lokale uitvoeringsorganisaties.

In de eerder verschenen handreiking Financieel ontzorgen en financiële zelfredzaamheid uit maart 2020 stond de implementatie van het financieel ontzorgen centraal. In deze herziene versie ligt de focus op de praktische uitvoering. Specifieker: op de onderdelen die relevant zijn voor het (door)ontwikkelen van beleid en uitvoering, zoals:

• de leefwereld van statushouders;
• verbinding met andere onderdelen van de inburgering en het brede sociaal domein;
• het benaderen van het financieel ontzorgen en de begeleiding naar financiële zelfredzaamheid als een samenhangend geheel;
• Op de vraag voor wie ontzorgen wel of niet van meerwaarde is, geeft deze handreiking (nog) geen antwoord.

Leeswijzer

In hoofdstuk 1 lichten we het wettelijke beleidskader toe en de bedoeling van de (tijdelijke) ruimte die gemeenten hebben om statushouders passend bij hun individuele situatie financieel te ontzorgen. In hoofdstuk 2 lees je over de onderdelen van een stabiele basis en samenhangende uitvoering. Een beschrijving van elk van de onderdelen die bijdragen aan een integrale uitvoering lees je in de hoofdstukken 3 tot en met 10. Tot slot presenteren we in hoofdstuk 11 vijf praktijkvoorbeelden. Vijf gemeenten maken hierin duidelijk hoe zij eigen invulling geven aan het financieel ontzorgen en de begeleiding naar financiële zelfredzaamheid van statushouders en hoe de keuzes binnen de onderdelen op elkaar inwerken.