Handreiking financieel ontzorgen en financiële zelfredzaamheid

Het is aan te raden om beleid en uitvoering van het financieel ontzorgen en de begeleiding naar financiële zelfredzaamheid integraal op te nemen in de uitvoering van de Wi2021 en het brede sociaal domein. Keuzes en (samenwerkings)afspraken die je hierin maakt zijn bepalend voor de kwaliteit, effectiviteit en financiering van deze specifieke taak. 

Samenhang met huisvesting en inburgering (Wi2021)

De opdracht tot financieel ontzorgen en de begeleiding naar financiële zelfredzaamheid volgt uit de Wi2021 en staat in verbinding met andere taken en verantwoordelijkheden die bij de regierol van de gemeente horen. Rondom het moment van huisvesting van statushouders komt veel samen, waaronder de verhuizing zelf, de inschrijving bij de gemeente, het aanvragen van een bijstandsuitkering, de woninginrichting en de eerste kennismaking met de nieuwe woonomgeving. 

Uit een rondvraag onder gemeenten blijkt dat de meeste gemeenten het financieel ontzorgen starten op de zogenoemde ‘regeldag’. Dat is één dag waarop alle praktische zaken in gang worden gezet. Gelet op de aandachtspunten ‘perspectief van de statushouder’ en ‘duidelijke uitleg over het systeem en de bedoeling van financieel ontzorgen’ (hoofdstuk 3) is het van belang om vanaf het eerste contactmoment en in alle werkprocessen ‘gedegen te communiceren’. Zorg ervoor dat de statushouders die je begeleidt bij elke stap goed geïnformeerd zijn over het financiële systeem en zoek (samen) naar een passende manier om hen financieel te ontzorgen en te begeleiden, op weg naar een duurzame gezonde financiële situatie.  

Hoe verbind je financieel ontzorgen met andere onderdelen van de Wi2021? 

Een aantal voorbeelden:

• Vroege start: maak kennis met elkaar zodra de statushouder aan de gemeente is gekoppeld. Kaart tijdens of na de eerste kennismaking – afhankelijk van de situatie en behoefte van de statushouder – de complexiteit van het Nederlandse financiële systeem aan. Onderstreep daarbij het belang van financieel ontzorgen en financiële begeleiding door de gemeente. 
• Warme overdracht: maak ‘financiën’ onderdeel van dit gesprek. Informeer bijvoorbeeld hoe de statushouder is omgegaan met het leefgeld en naar diens vaardigheden om met een beperkt budget om te gaan.
• Brede intake: bespreek de financiële startsituatie tijdens de brede intake en maak afspraken over hoe financieel ontzorgen en de begeleiding naar financiële zelfredzaamheid worden geregeld en gemonitord tijdens het inburgeringstraject.
• Plan Inburgering en Participatie (PIP): leg afspraken over financieel ontzorgen en begeleiding vast in het PIP, zodat voor zowel de gemeente als de statushouder en betrokken uitvoeringsorganisaties duidelijk is wie wat op welk moment doet met het oog op financiële zelfredzaamheid. 
• Voortgangsgesprekken: bespreek de financiële situatie, de voortgang van het ontzorgen en de begeleiding naar zelfredzaamheid tijdens het voortgangsgesprek. Pas de afspraken zo nodig aan.
• Maatschappelijke begeleiding: het moment van huisvesting gaat gepaard met veel administratieve regelzaken (administratieve last). De maatschappelijke begeleiding heeft vanaf dit moment (en soms wel twee of drie jaar lang) een belangrijke rol in het vergroten en bevorderen van de zelfredzaamheid van de statushouder en diens participatie in de Nederlandse samenleving. Aan de gemeente de taak om de maatschappelijke begeleiding een duidelijke opdrachtomschrijving mee te geven: 
  • Waar begint en stopt de verantwoordelijkheid van vrijwilligers en professionals die betrokken zijn bij de maatschappelijke begeleiding?
  • Hoe verhoudt hun opdracht zich tot het technisch ontzorgen en de begeleiding en monitoring van de financiële situatie en vaardigheden?

• Participatieverklaringstraject (PVT): normen en waarden zeggen iets over de inrichting van onze samenleving en hoe we (willen) samenleven en vormen daarom ook een belangrijk aspect van het Nederlandse financiële systeem. Veel PVT-trajecten besteden aandacht aan ieders rechten en plichten, zoals het betalen van belasting en de bijstandsuitkering. 
• Module Arbeidsmarkt en Participatie (MAP): financiën gaan over werk, inkomen, de arbeidsmarkt en onderwijs. Vandaar dat ook in de MAP aandacht kan uitgaan naar de kennis en vaardigheden die direct of indirect te maken hebben met de financiën van statushouders.
• Kennis Nederlandse Maatschappij (KNM): behandelt naast Nederlandse normen en waarden ook financiële onderwerpen. Dit omvat informatie over verzekeringen, het declareren van kosten, vergoedingen voor onderwijs, kinderopvang en zorg, belastingbetaling en -teruggave, het vinden van financiële hulp plus de omgang met zorgkosten en eigen bijdrage.
• Leerroutes: gemeenten kunnen bij de inkoop van de leerroutes financiën een verplicht en terugkerend onderwerp laten zijn tijdens taallessen.