Handreiking financieel ontzorgen en financiële zelfredzaamheid

Sinds april 2023 hebben gemeenten tijdelijk de ruimte om statushouders op een andere manier financieel te ontlasten. Dat betekent dat de gemeente een combinatie van financieel ontzorgen en begeleiding kan afstemmen op de persoonlijke situatie van statushouders. Goed zicht op hun startpositie is hiervoor van wezenlijk belang. Draagt het inhouden van vaste lasten op de uitkering bij aan de financiële zekerheid en zelfredzaamheid van de statushouder? 

In dit hoofdstuk lees je hoe je als gemeente invulling kunt geven aan het inventariseren van de startpositie. Ook komen de onderwerpen financiën in de opvang en informele leningen en schulden aan bod. Gemeenten en (lokale) uitvoeringsorganisaties die zich hierin verdiepen, kunnen de organisatie en uitvoering van het financieel ontzorgen en de begeleiding naar financiële zelfredzaamheid laten aansluiten bij wat al is gedaan.

Risicoprofielen en kansengroepen onderscheiden

Het is ingewikkeld om in korte tijd zicht te krijgen op de financiële startpositie en financiële zelfredzaamheid van statushouders. Dat maakt het een uitdaging om te bepalen of iemand al dan niet gebaat is bij zes maanden financiële ontzorging en/of andere of aanvullende ondersteuning nodig heeft. De ervaring leert echter dat er bepaalde risicoprofielen en kansengroepen te onderscheiden zijn.

Zo zien professionals in de uitvoering dat jongeren en mensen met een beperkte beheersing van taal- en digitale vaardigheden meer risico lopen om in de schulden te komen. Voor een andere groep statushouders ligt financieel ontzorgen juist niet voor de hand, bijvoorbeeld omdat zij een opleiding hebben gevolgd en de Engelse of Nederlandse taal (goed) beheersen. Wel waarschuwen professionals in de uitvoering en ervaringsdeskundigen voor overschatting; het Nederlandse systeem van inkomen, werk en toeslagen is ook voor deze talige statushouders, die altijd goed uit de voeten konden met hun geldzaken, écht nieuw en complex.

Voorbeeld: stel samen een maandbegroting op

Het samen invullen van een maandbegroting is cruciaal om statushouders inzicht te geven in hun financiële startpositie. Zorg dat dit niet bij een eenmalige actie blijft, maar dat de maatschappelijke begeleider statushouders aanleert om hun maandbegroting elke maand opnieuw in te vullen. Zo krijgen zij zicht op veranderingen en leren zij hoe ze hierop kunnen inspelen. In de groepscursus Euro-Wijzer komen de maandbegroting en budgetcoaching nadrukkelijk aan bod. Om de voortgang van de zelfredzaamheid te monitoren kan de gemeente gebruikmaken van de checklist ‘Financiële redzaamheid statushouders’ van het Nibud.

Voor het gesprek over geldzaken en financieel ontzorgen is vaak weinig tijd. Als gemeente kun je ervoor kiezen om al voor het moment van huisvesting met statushouders in gesprek te gaan over hun financiële startpositie en de ondersteuningsmogelijkheden van de gemeente.