Handreiking financieel ontzorgen en financiële zelfredzaamheid

De gemeente Breda telt ongeveer 186.000 inwoners. In 2023 heeft de gemeente 424 statushouders gehuisvest.

Lokale beleidsvisie 

De gemeente Breda heeft beleid en uitvoering van de Wi2021 vormgegeven vanuit het brede sociaal domein, waarbij ze actief heeft samengewerkt met Hello Breda. Hello Breda is een organisatie van (voormalig) statushouders waar nieuwkomers met al hun vragen kunnen aankloppen. De gemeente ziet hen als bruggenbouwers en zet hen in als experts op onderdelen van de inburgering die in de praktijk (nog) niet goed lopen of beter kunnen. 

In de vormgeving van het gemeentelijk beleid is ook de ervaring en kennis van betrokken interne teams (denk aan wonen, participatie, taal, maatschappelijke begeleiding, de schuldhulpverleners van de kredietbank West-Brabant) en samenwerkingspartners meegenomen. Deze partijen zijn hiervoor bijeengekomen bij de zogeheten ‘ontwikkeltafel statushouders’, van waaruit in 2019 de financiële zelfredzaamheid van statushouders is onderzocht. Hieruit kwam naar voren dat financiële voorlichting, met name voor minder leerbare statushouders, meer aandacht vraagt. In de uitwerking van het financieel ontzorgen en de begeleiding naar financiële zelfredzaamheid is daaraan concreet invulling gegeven. Lees in hoofdstuk 5.1 over het waardenetwerk Thuiskomen in Breda.

De uitvoering van het financieel ontzorgen is opgenomen in de reguliere uitvoering van schuldhulpverlening, met specialisten voor de doelgroep statushouders. De begeleiding naar financiële zelfredzaamheid wordt door ditzelfde team uitgevoerd en gaat vervolgens over naar de algemene uitvoering van het maatschappelijk werk door het Instituut voor Maatschappelijk Welzijn (IMW).

Aanpak financieel ontzorgen

Het financieel ontzorgen is in 2019 ingericht. Het is verplicht voor alle statushouders en begint op dag 1 – de dag waarop coaching en huisvesting start. De afdeling Budgetbeheer voert het financieel ontzorgen uit voor een (minimale) periode van zes maanden in de vorm van budgetbeheer gecombineerd met budgetcoaching. De vaste basislasten – huur, gas, elektra, water en de zorgverzekering – worden standaard doorbetaald. Daarnaast wordt gekeken of er nog andere vaste lasten zijn die ook via budgetbeheer betaald kunnen worden, zoals de inboedel- en aansprakelijkheidsverzekering en/of het internetabonnement. Dit is afhankelijk van de incassomogelijkheden van die organisaties.

Al snel in de pilotfase bleek dat statushouders niet direct alle inkomsten tot hun beschikking hebben. Zo laten toeslagen vaak lang op zich wachten; iemand kan de zorgtoeslag bijvoorbeeld pas aanvragen na acceptatie door de zorgverzekeraar en op kinderbijslag wordt niet altijd meteen aanspraak gemaakt, waardoor ook nog geen kindgebonden budget wordt toegekend. Bovendien wordt de uitkering achteraf betaald, terwijl de meeste huishoudelijke lasten vooraf betaald moeten worden. Dit zorgde voor veel verwarring en stress, geen aangename start. Vandaar dat de gemeente Breda het opstartfonds in het leven heeft geroepen.

De gemeente gebruikt het opstartfonds om toegekende toeslagen vooruit te betalen en Budgetbeheer van voldoende middelen te voorzien voor het betalen van de vaste lasten en het leefgeld van statushouders. Zodra de toeslagen binnenkomen, wordt het voorschot weer ingehouden.

Naast het betalen van de vaste lasten biedt de gemeente Breda de statushouders coaching aan gedurende het traject van financieel ontzorgen. Bij aanvang, tussentijds en bij afbouw van het budgetbeheer wordt aan de hand van de Nibud-checklist voor financiële zelfredzaamheid gekeken hoe financieel zelfredzaam cliënten zijn om gepaste coaching te kunnen bieden. Het startpunt van de coaching verschilt per statushouder. Het einddoel is natuurlijk dat statushouders voldoende financieel zelfredzaam zijn om weloverwogen keuzes te maken, zowel op korte als lange termijn.

De gemeente wil statushouders ook wegwijs maken binnen het ingewikkelde Nederlandse financiële systeem. Hiertoe worden tijdens de contactmomenten diverse onderwerpen met de statushouders besproken, waaronder inkomsten en uitgaven, toeslagen(wetgeving), zorgverzekering, kwijtscheldingen, het nut van verzekeren en mogelijke financiële gevaren. 

Is een statushouder na zes maanden nog niet financieel zelfredzaam, dan bestaat de mogelijkheid om het traject te verlengen via het reguliere Budgetbeheer van de gemeente. Na de Kamerbrief van april 2023, die stelt dat gemeenten tijdelijk maatwerk kunnen toepassen bij het financieel ontzorgen, komt het geregeld voor dat statushouders hun betalingen bij aanvang zelfstandig uitvoeren, maar wel minimaal zes maanden voor coaching in beeld blijven. Dit is de groep ‘financieel zelfredzaam bij aanvang ontzorgen’.

Om statushouders betrokken te houden bij de coaching kunnen ze met hun DigiD inloggen op een portal van de gemeente die inzicht geeft in hun actuele financiële situatie. Inkomsten en uitgaven zijn zichtbaar, het actuele budgetplan, reserveringen en eventueel gespaard vermogen. Zo kunnen zij maandelijks nakijken of alles betaald is.  

In de pilotfase is gebleken dat cliënten graag gebruikmaken van laagdrempelige contactmogelijkheden zoals WhatsApp. De gemeente biedt deze mogelijkheid voor het plannen van afspraken en het stellen van vragen, naast uiteraard bereikbaarheid per e-mail en telefoon. Het team van budgetcoaches spreekt de talen van de grootste groep statushouders en is bekend met de culturen van deze groep. Indien wenselijk kan een tolk ingezet worden. De gemeente hoopt op deze manier op meer vertrouwen van statushouders in de overheid en begrip voor het financieel ontzorgen.

Aanpak begeleiding naar financiële zelfredzaamheid  

Alle statushouders in de gemeente Breda beginnen met een opstartklas van acht weken. In deze acht weken volgen statushouders drie dagen per week een programma. Zij krijgen taal in de ochtend en voorlichting over praktische (regel)zaken of participatie in de middag. De specialisten die statushouders financieel ontzorgen zijn betrokken bij het onderdeel digitaliseringslessen van de opstartklas. Hierin wordt een aantal workshops gegeven, bijvoorbeeld over het portaal dat de gemeenten gebruikt bij budgetbeheer. 

De gemeente Breda bepaalt na de opstartklas welke leerroute geschikt is en maakt op dat moment afspraken over de begeleiding bij het financieel ontzorgen. Na een half jaar wordt gekeken in welke mate de statushouder financieel zelfredzaam is. Statushouders die zelfstandig vooruit kunnen en willen krijgen een financiële training van maatschappelijk werk. Die bestaat uit een aantal groepsbijeenkomsten – afhankelijk van de behoefte van de groep – waarin het financiële systeem nog een keer wordt uitgelegd. Statushouders hebben al een basis én een vast aanspreekpunt voor hun financiële zaken doordat een schuldhulpverlener de statushouders zowel ontzorgt als begeleidt. De groepsbijeenkomsten zijn dus gebaseerd op herkenning en herhaling.