Ondermijnende criminaliteit en het sociaal domein: De naïviteit voorbij

Ze vertalen de straat naar het gemeentehuis, ze zijn geen cowboys maar bruggenbouwers. Peter Oskam, burgemeester van Capelle aan den IJssel gelooft in de inzet van stadsmariniers bij de aanpak van ondermijnende criminaliteit in zijn gemeente. ‘We zien verjonging en verharding. Jongeren glijden steeds eerder af.’

De afgelopen jaren heeft burgemeester Peter Oskam – als portefeuillehouder mensenhandel voor de VNG – zich landelijk sterk gemaakt voor de aanpak van seksuele, criminele en arbeidsuitbuiting. Allemaal ernstige vormen van ondermijnende criminaliteit. ‘Vijf jaar geleden kwam ik nog wel eens burgemeesters tegen die zeiden: “Mensenhandel? Dat speelt bij ons niet”. Dat geluid hoor ik nu niet meer’, stelt Oskam.

Het begint allemaal met bewustwording. Binnen de ambtelijke organisatie, met alerte consulenten aan de balie, een opmerkzame conciërge of jongerenwerker. In Capelle is veel gewerkt aan die awareness, ambtenaren worden daarvoor getraind. Oskam wijst erop dat veel slachtoffers kampen met een dubbele afhankelijkheid. ‘Denk aan arbeidsmigranten. Geen werk betekent ook geen dak. Dat maakt hen extra kwetsbaar. Daar moeten professionals zich bewust van zijn.’

Grooming

De betrokkenheid van de burgemeester bij het thema komt niet uit de lucht vallen. Oskam begon zijn loopbaan bij de politie, studeerde rechten, was officier van justitie en (kinder)rechter. Hij weet heel goed hoe berekenend criminele organisaties zijn en hoe jonge en/of kwetsbare mensen worden gegroomd. ‘Voor jongeren zijn de verleidingen groot. De criminelen zijn slim en heel aardig, geven soms mooie spullen of woonruimte, maar niets is voor niets. Voordat je het weet, zit je aan ze vast. En zie er dan nog maar eens uit te stappen.’

De combinatie van preventie en repressie is voor Oskam vanzelfsprekend. Voorkomen dat jongeren een verkeerde afslag nemen. Maar tegelijkertijd ook handhaven en grenzen stellen.

Ervaring

Dat is nu een taak van stadsmarinier Corinne Koers, een van de vijf stadsmariniers die Capelle aan den IJssel rijk is. Haar thema: jeugd en criminaliteit. Koers neemt veel ervaring mee, onder andere van het voormalige Bureau Jeugdzorg. ‘Uit de klei van het sociaal domein, en dat helpt.’ Ze kent de verhalen achter de voordeur, heeft ervaring binnen gezinnen met grenzen stellen, met drang en dwang, met vertrouwen geven.

Ook Capelle aan den IJssel telt een jeugdgroep die zorgen baart. ‘Zij hebben niet alleen hulp nodig, maar ook duidelijkheid. Dat geldt voor jongeren die de foute kant op dreigen te gaan, en voor ouders die beslissingen nemen die niet in het belang van hun kinderen zijn. Dan moet je ook als hulpverlener kunnen zeggen: “Mams, dit gaan we niet doen”.’

Weerbaarheid

Haar collega Elise Koster, stadsmarinier ondermijning en radicalisering, heeft een achtergrond bij de politie. Ze weet hoe daar de hazen lopen. De twee stadsmariniers, die onderdeel zijn van de Unit Veiligheid, zoeken voortdurend de samenwerking op. Met politie, justitie en op het gemeentehuis, in de wijk. Koster: ‘En natuurlijk met de collega’s van toezicht en handhaving, ook zij doen ontzettend veel in de aanpak van ondermijning. Niet alleen repressief maar ook preventief, door controles bijvoorbeeld.’

‘Hoe beter je kijkt, hoe meer je ziet. Zo werkt dat met ondermijning’, weet de stadsmarinier. Ze vertelt hoe de aandacht voor seksuele uitbuiting binnen de regio bijvoorbeeld meer zaken aan het licht heeft gebracht. Afgelopen jaar richtte ze zich onder meer op weerbaarheid bij pandeigenaren. Dit jaar ligt de focus op jongeren. ‘Het gaat vaak zowel om awareness als weerbaarheid.’

Koster werkt nauw samen met collega’s van het sociaal domein. ‘Denk aan collega’s van werk en inkomen, dat zijn belangrijke partners voor ons. Zij zien ook heel veel. De georganiseerde criminaliteit weet heel goed hoe ze misbruik kan maken van allerlei regelingen.’

Greep

De twee stadsmariniers maken zich zorgen over de stevige greep van de georganiseerde criminaliteit op de samenleving. Op steeds jongere leeftijd dreigen jongeren af te glijden, ziet Koers. ‘Verjonging en verharding. Waar hebben we de boot gemist, vraag ik me wel eens af. Ik sprak pas nog een basisschooldirecteur die vertelde hoe een kind in groep 7 een rugzak van een klasgenoot afpakte en 2 euro eiste om ‘m terug te geven. Waar haalt een 10-jarige dat idee vandaan?’

Veel gebeurt ook online. Ruzies die vanachter het beeldscherm beginnen en op straat worden uitgevochten. Capelle maakt zich al langer zorgen over bepaalde jeugdgroepen in de gemeente. Koers werkt dan ook nauw samen met het gespecialiseerde ‘grenzen stellend jongerenwerk’. ‘Zij kennen de leefwereld van deze jongeren goed, volgen ook nauwlettend wat er online allemaal gebeurt.’

Bruggenbouwers

Koers: ‘De term stadsmarinier klinkt heel stoer, maar we zijn geen cowboys. Ik zie ons juist veel meer als bruggenbouwers. Ik benadruk altijd het gemeenschappelijke doel, dat ik vaak vergelijk met een pizza. Iedereen heeft zijn eigen ingrediënt toe te voegen om het op smaak te brengen en moet zijn eigen part pakken.’ Koster vult aan: ‘Die speciale rol is mooi, maar we walsen niet over professionals heen. Nee, dan ben je snel klaar.’

Burgemeester Oskam gelooft in de – soms onorthodoxe – aanpak van de stadsmariniers. ‘Het zijn ervaren professionals en die moet je ook de ruimte geven. Ik spreek ambtenaren niet wekelijks, maar met de stadsmariniers zit ik om de twee weken om de tafel. Dan hoor ik wat er speelt.’

Het is volgens hem belangrijk dat bestuurders vertrouwen geven aan deze professionals in de frontlinie. Die bijzondere positie zorgt ervoor dat ze zaken daadwerkelijk kunnen oplossen of voorkomen.

Oskam: ‘We hebben in Nederland niet altijd voldoende slagkracht om tegen de georganiseerde criminaliteit op te treden. We blijven – door een gebrek aan capaciteit bij politie en justitie – vaak toch achter de feiten aanlopen.’ Hij ziet een belangrijke rol voor burgemeesters weggelegd. ‘Als burgemeester kunnen we, als aanjager, een belangrijke rol spelen. We hoeven niet altijd op de wereld van justitie te wachten. Met bestuursrechtelijke maatregelen kunnen we bijvoorbeeld een pand sluiten. Het voordeel is dat je dan ook aan de samenleving kunt laten zien, dat de overheid wél wat doet.’