Ondermijnende criminaliteit en het sociaal domein: De naïviteit voorbij

Armoede, werkloosheid, schulden. Kinderen met gedragsproblemen, autisme, licht verstandelijke beperking. En dat vaak tegelijkertijd. Dat maakt gezinnen met multiproblematiek kwetsbaar voor de aanzuigende werking van criminaliteit. Hoe zorg je ervoor dat criminelen minder vat op kwetsbare groepen krijgen? ‘Signalering is het begin, en daarna moet je doorpakken.’

De samenleving heeft de taak haar kwetsbare burgers te beschermen, zeggen cliëntondersteuner Elke Leijten van MEE De Meent Groep, werkzaam bij de Toegang Tilburg en Nicole Langeveld, adviseur Veiligheid en Zorg van het Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid (CCV). ‘Aan de buitenkant zie je het vaak niet. Althans, niet als je niet weet waarop je moet letten.’

Leijten, gespecialiseerd in het ondersteunen van mensen met een beperking, benadrukt het nog maar eens. ‘Het zijn de bewegingen, het gedrag, waar je op moet letten. Hoe ziet de woning eruit? Liggen er ongeopende rekeningen op tafel? Heeft iemand vrienden, een netwerk? Welke bezigheden heeft hij overdag? Bij jongeren kunnen dure merkkleding en telefoons die steeds afgaan signalen zijn dat ze met verkeerde zaken bezig zijn. Er zijn legio signalen. Het is de kunst ze te herkennen.’ 

Kwetsbaar

Autisme, licht verstandelijke beperking, ADHD. Leijten komt het in haar praktijk veel tegen. Voor bewoners die hiermee kampen is de regie op het eigen leven vaak extra lastig. Dat maakt ze kwetsbaar voor de aanzuigende kracht van criminaliteit.

Jongeren met een licht verstandelijke beperking zijn – nog meer dan andere jongeren – beïnvloedbaar en impulsief. Zij kunnen vaak de gevolgen van hun acties niet overzien. Vooral levensfases waarin grote transities plaatsvinden, zoals de overgang naar de middelbare school of naar meerderjarigheid, zijn volgens Leijten kwetsbare momenten. Dan raken deze jongeren makkelijk uit beeld.

Ze hoort verhalen van jongeren van 13 jaar die al met drugs(pakketjes) betrapt worden op school. ‘Of dit nu voor eigen gebruik is of om te verhandelen, het zijn zorgelijke signalen. Als je eenmaal 20 bent en je hebt bankrekeningen of een auto van een ander op je naam laten zetten, dan ben je al te ver verstrikt geraakt in criminele netwerken. En zijn wij als maatschappij te laat.’

Verstrikt

Langeveld, die als adviseur Veiligheid en Zorg gemeenten ondersteunt op het gebied van vroegsignalering, onderschrijft dit volledig. ‘Als je als jongere nergens bij hoort en je wordt dan ineens aangesproken door iemand die je het gevoel geeft dat je belangrijk bent, probeer dat maar eens te negeren. Je kunt vervolgens heel makkelijk een flinke som geld verdienen met een relatief makkelijk klusje. Dan moet je sterk in je schoenen staan om daar weerstand aan te bieden. Als je dan geen goed netwerk hebt, geen vrienden die je op andere gedachten brengen en niemand in je omgeving pikt de signalen op, dan is er geen corrigerend mechanisme. En raakt zo’n jongere steeds verder verstrikt.’

Voorlichting 

Als het gaat om problematiek rond licht verstandelijk beperkten (LVB), dan is het op tijd herkennen hiervan van wezenlijk belang. Daar is volgens Leijten nog veel winst te behalen, bijvoorbeeld door meer te werken met visueel voorlichtingsmateriaal, want nu gaat bijna alles via geschreven taal. Voor mensen met een licht verstandelijke beperking is dat vaak lastig, maar ook zonder LVB is het prettig om informatie visueel aangereikt te krijgen, zegt Leijten. ‘Als een trainingsacteur een bepaald probleem verbeeldt, komt dat vaak veel beter binnen. Het maakt de vertaling naar het doen makkelijker. De training ‘teken je mee’, is een heel mooi voorbeeld van het visueel overbrengen van informatie, die kan ik iedereen aanraden.’

Sectoren waarmee kwetsbare burgers in aanraking komen, moeten volgens haar voorlichting krijgen over het herkennen van een beperking en de risico’s ten aanzien van criminaliteit. ‘We moeten zoeken naar samenwerking op dit gebied. Scholen, huisartsen, maar ook vrijwilligers op de sportclub. Bij MEE zoeken we steeds de verbinding met partijen binnen het sociaal domein en delen we onze expertise.’

De wijk in

In Tilburg werkt Leijten met haar collega’s in het Dichtbijteam. Medewerkers van verschillende organisaties gaan samen de wijk in. ‘De mensen om wie het gaat ervaren zelf niet altijd een probleem, je moet proactief op zoek naar signalen. Een buurtbeheerder signaleerde laatst dat een jongen (wel erg) veel op straat was en voor overlast zorgde. Samen met een buurtondersteuner van Contour De Twern ging ik langs bij het gezin. We troffen een alleenstaande moeder met twee jonge zoontjes – van wie een met ADHD – die alle eindjes aan elkaar moest knopen om financieel rond te komen. Hierdoor was zij 40 uur per week van huis om te werken en waren haar zoons vaak alleen en op straat.’ 

Passende zorg

Met de zorgaanbieder die al bij het gezin betrokken was, bekeek Leijten of er meer zorg mogelijk was. Haar collega van Contourde Twern zocht in de wijk naar dagbesteding voor de jongens en om de financiële problemen aan te pakken werd schuldhulpverlening ingeschakeld. ‘Door in gesprek te gaan met de moeder kwamen we erachter wat er speelde en konden we met verschillende expertises doelgericht aan de slag.’ Ook Langeveld pleit voor zoveel mogelijk maatwerk. ‘Kijk naar wat iemand echt nodig heeft. Als je eerst goed zoekt naar de oorzaak van het probleem, dan kun je het pas echt aanpakken. Bij multiproblematiek gaat dat het beste in stappen. Eerst het ene probleem, dan het volgende.’  

Verantwoordelijkheid nemen

Volgens Langeveld is signalering het begin, en daarna moet je doorpakken. ‘Vaak is het een onderbuikgevoel dat er meer mis is, maar kun je het niet direct hardmaken. Je moet je dan veilig genoeg voelen om het signaal ergens neer te leggen, te bespreken en verantwoordelijkheid te nemen. Er wordt nog te veel afgeschoven. Zo van: ‘Die vuile woning daar moet ik als woningbouw iets mee, maar die stapel geld op tafel is niet mijn zaak’. Als ze die al zien natuurlijk tijdens zo’n flitsbezoek.’ Tijd en capaciteit lijken ook vaak de bottleneck, maar volgens Langeveld is het ook een kwestie van keuzes maken. ‘Je moet altijd concurreren met andere doelstellingen. Maar wil je echt inzetten op preventie, dan moet de gemeente de regie pakken en inzetten op outreachend werken.’

Kracht ligt bij de burgers

In de steden viert de individualisering hoogtij, nabuurschap is volgens Langeveld niet altijd vanzelfsprekend meer. ‘Je hebt als gemeenschap de taak om je inwoners prettig te laten wonen. Als ze daarbij ondersteuning nodig hebben, dan moet je die als gemeenschap bieden.’ Volgens Leijten moet de kracht van burgers daarbij niet onderschat worden. ‘In twee flats in Tilburg Noord, waar veel multiproblematiek is, hebben we bewoners geholpen bij verschillende initiatieven, zoals het opzetten van een bewonerspanel en een appgroep. Inmiddels voorzien deze platforms zichzelf en zie je allerlei mooie initiatieven van bewoners die elkaar helpen.’