Ondermijnende criminaliteit en het sociaal domein: De naïviteit voorbij

Aan de hand van concrete voorbeelden gaan professionals in het sociaal domein van de gemeente Leiden met elkaar in gesprek. Over ondermijnende criminaliteit en kwetsbare slachtoffers. ‘Waar hebben we het nu over? Hoe ziet ondermijning er in de praktijk uit?’

‘Veel professionals leren aan de hand van verhalen. Verhalen en casuïstiek uit de praktijk vormen een goede ingang voor een gesprek’, zegt Wiljan Hendrikx, onderzoeker en docent bij de Nederlandse School voor Openbaar Bestuur (NSOB). Ook een begrip als ondermijning – met al zijn verschijningsvormen – laat zich volgens Hendrikx beter illustreren aan de hand van verhalen. ‘Waar hebben we het nu over? Hoe ziet ondermijning er in de praktijk uit?’

Hendrikx ging samen met adviseur Krijn van Beek in opdracht van Divosa aan de slag in de gemeente Leiden. De opdracht op tafel: werken aan bewustwording in het sociaal domein. De aftrap in Leiden werd gegeven door bestuurskundige en criminoloog Edward van der Torre, die haarfijn uiteenzette hoe groot de invloed van de georganiseerde misdaad op het sociaal domein eigenlijk is. Hoe veelzijdig en innovatief criminelen zijn en hoe ze een neus hebben voor kwetsbare mensen in de samenleving. Dat verhaal maakte indruk, zegt Hendrikx.

Open ogen

Veel ogen gingen open bij de deelnemers van het traject – van klantmanagers, Wmo-consulenten, tot handhavers. ‘Van der Torre neemt geen blad voor de mond, een opmerking dat er bijvoorbeeld lijntjes lopen van grote bekende criminele kopstukken naar het sociaal domein in Leiden, blijft wel hangen. Dan komt zo’n wereld ineens heel dichtbij.’

Dat geldt ook voor het inzicht dat criminele organisaties maar al te graag gebruikmaken van de schaarste op de woningmarkt en hoe overheidsbeleid mensen soms ‘in de armen van criminelen’ drijft. ‘Het feit dat een gemêleerde groep van professionals – die elkaar vaak niet kennen – dit soort problematiek samen bespreekt, is al winst. Bij de tweede bijeenkomst hoorde ik al dat deelnemers van verschillende afdelingen onderling contact hadden gelegd na een signaal.’

Gelijktijdig

Aan de hand van de eerste bewustwordingssessie en de verhalen die werden gedeeld, hebben Hendrikx en Van Beek twee ‘gestileerde casussen’ uitgeschreven om te bespreken. ‘De gedachtevorming begint op die manier dus gelijktijdig en dat is belangrijk. Vervolgens zijn de professionals in gesprek gegaan over de betreffende casuïstiek: wat zou jij als professional willen doen, wat houdt je tegen?’ Zo ontstaat vanuit verschillende perspectieven een rijk beeld. ‘De centrale spanning bij ondermijning is toch vaak dat er sprake is van een sociaal én een veiligheidsvraagstuk. De persoon is vaak dader en slachtoffer.’

Vervolgens gaan in Leiden de professionals zelf aan de hand van dezelfde verhalen dit soort sessies organiseren voor minimaal vijf collega’s. ‘Op die manier gaan op meer plaatsen binnen de organisatie de ogen open, door alle schotten heen.’

Oplossingen

Bij de laatste sessie willen Hendrikx en Van Beek met de groep gezamenlijk een aantal oplossingen uitwerken. ‘Waar lopen we nu op vast en wat zou een oplossing kunnen zijn? Zit ‘m dat bijvoorbeeld in de ruimte van de leidinggevende, meer uren of staat de AVG in de weg?’

Volgens bestuurskundige Hendrikx kunnen dit soort bewustwordingssessies aan de hand van verhalen een belangrijke eerste stap zijn om het gesprek in het gemeentehuis aan te gaan. ‘Kijk, de onderliggende vraag is toch, moeten we hier als sociaal domein iets mee? De mensen van het sociaal domein zijn natuurlijk geen politieagenten, maar de ondermijnende criminaliteit infiltreert in het sociaal domein en treft wél de allerkwetsbaarsten van onze samenleving. Dat zijn juist de mensen waar het sociaal domein voor werkt.’