Ondermijnende criminaliteit en het sociaal domein: De naïviteit voorbij

Steeds meer gemeenten onderkennen de problemen rond ondermijnende criminaliteit. Nu ze een jaar aan de slag zijn met dit thema blikken Guus Sluijter, manager strategie en beleid sociaal domein Eindhoven, en Hennie van Deijck, projectleider bij Divosa, terug én vooruit: ‘De afstand tussen sociaal en het veiligheidsdomein is in de praktijk groot.’

Hennie van Deijck, projectleider Ondermijning en het sociaal domein bij Divosa, heeft al in veel keukens van gemeenten mogen meekijken. Tien gemeenten maakten gebruik van het aanbod van Divosa om met het thema aan de slag te gaan met hulp van een procesbegeleider. Overal zag het vraagstuk en de bijbehorende aanpak er nét iets anders uit. 

Ruis

In de ene gemeente bleek vooral behoefte aan meer helderheid over de AVG, in de andere gemeente ging het over de Damocles-wetgeving of signalering van ondermijnende criminaliteit van het sociaal domein. Maar bijna overal – zeker bij grote gemeenten – is sprake van ruis tussen sociaal en het veiligheidsdomein, concludeert Van Deijck.

Vaak met handhavers en juristen aan de ene kant en het sociaal domein aan de andere kant. ‘Ik heb verhalen gehoord van sociaal rechercheurs die niet worden uitgenodigd door wijkteams, wegens een gebrek aan vertrouwen. Ik ben bij een bijeenkomst bij een gemeente geweest waar de gemoederen tussen deze afdelingen heel hoog opliepen.’ Niet gek, vaak kennen mensen elkaar en elkaars taal ook niet.

Tijd

Sluijter, die eerder in zijn loopbaan ook directeur Veiligheid binnen de gemeente Eindhoven was, is daar niet verbaasd over. ‘Ik ben serieus de helft van de tijd bezig – vaak ook met mijn collega van veiligheid – partijen bij elkaar te brengen. Dan heb ik het niet alleen over intern, maar ook met partners in de stad. Dat is voor een grote gemeente echt een uitdaging.’ Alleen al bij het thema jeugd zijn zoveel partijen, afdelingen en collega’s betrokken, dat samenwerken en informatie delen ingewikkeld is.

Sluijter herinnert zich een bezoek met het Eindhovens college van B&W aan het Nationaal Programma Rotterdam Zuid, door veel gemeenten geroemd als voorbeeld. ‘Marco Pastors zette heel goed uiteen hoe de problematiek er in die wijken uitziet. Wat voor maatschappelijke vraagstukken er spelen. Hij vertelde ook, dat ben ik niet vergeten, dat ze zo’n duizend jongeren kwijt zijn. Jongeren die niet gezien willen worden. Ze hebben andere manieren om geld te verdienen gevonden en hebben geen enkele interesse in een connectie met de overheid.’

Dát vraagstuk is, stelt Sluijter, voor een overheidsambtenaar nauwelijks te hanteren. ‘De meeste ambtenaren weten niet wat ze daarmee moeten. Zij denken: Ik heb al genoeg andere zaken op mijn bord liggen.’ Dit is volgens de Eindhovense manager ‘een van de grootste uitdagingen’ voor gemeenten in Nederland. ‘Want deze groep verzwakt wel wat we – niet alleen als gemeentelijke organisatie maar als stad, als samenleving – belangrijk vinden.’

Haarvaten

Van Deijck knikt. ‘Ondermijning zit in de haarvaten van de samenleving. Iedereen moet zich daarvan bewust zijn. Dat betekent niet dat hulpverleners agenten moeten worden, maar wel dat ze open moeten staan voor de signalen en de rol die ze hebben. Wegkijken helpt slachtoffers niet.’

Ze haalt het voorbeeld aan van de maatschappelijk werker die bij een huisbezoek een pistool ziet liggen of een wietlucht ruikt en geen politie wil spelen. ‘Daar moet je wel oog voor hebben. Wegkijken helpt een slachtoffer niet, zij zitten vaak helemaal klem.’

Een veelgehoorde oplossing is het investeren en ruimte bieden aan sterke professionals in de frontlinie, zoals de stadsmariniers in Rotterdam en Capelle aan den IJssel. Ervaren professionals, die met één been naast het college staan en met het andere in de kwetsbare wijk. Zij zien de urgentie, kennen de verhalen, hebben doorzettingsmacht en kunnen neuzen dezelfde kant op krijgen.

Volgens Van Deijck is de inzet van ‘sterke frontlijnprofessionals’ onderdeel van de oplossing. ‘Zeker voor bepaalde wijken of specifieke complexe problematiek. Daarnaast wil je ook dat het brede sociaal domein zich bewust is van hun rol. Ik denk ook dat in de samenwerking met  handhaving, met sociaal rechercheurs nog veel winst te behalen valt. Dat zijn echt niet allemaal ‘bountyhunters’.

Sluijter: ‘Het is een issue van jewelste en ik vind het zeker een zorg van het sociaal domein. We werken hier in Eindhoven in bepaalde wijken samen met Backbone Academy. Dat zijn gespecialiseerde jongerenwerkers, die ons een hoop laten zien. Maar eerlijk gezegd heeft ondermijning in het sociaal domein – van bestuur tot aan de uitvoering – nog geen prioriteit. Ook niet van het Rijk overigens. In ons subsidiecontract met Wij Eindhoven komt het woord ondermijning niet voor. De aanpak van ondermijning komt echt uit de wereld van de veiligheid.’

Weerbaarheid

Hij wijst erop dat Eindhoven kampt met een hoger dan gemiddeld aantal schoolverlaters. ‘Daar is  extra geld voor vrijgemaakt en life coaches gaan nu actief aan de slag om achter de voordeur te kijken. Wat is er met deze jongeren aan de hand? Zij gaan ook dit soort signalen tegenkomen. Het gaat om weerbaarheid van deze jongeren, hoe kun je weerbaar zijn tegen allerlei soorten verleidingen?’

Van Deijck: ‘We moeten ook nog veel meer aandacht hebben voor mensen die uit het wereldje willen stappen. Ook daar hebben we nog geen goed antwoord op.’

Kortom, een complex vraagstuk met veel uitdagingen. Het systeem helpt vaak niet. Maar ondanks alle uitdagingen zien zowel Sluijter als Van Deijck de aandacht voor het thema overal groeien. Steeds meer gemeenten zoeken ook naar manieren om eerder te signaleren en naar andere vormen van samenwerking met partners in de stad.

Focus

Sluijter: ‘We werkten voor het jongerenwerk op een gegeven moment ook met te veel partijen samen. We waren bijna per wijk aan het aanbesteden. Daar wilden we vanaf. Nu hebben we het jongerenwerk volledig bij Dynamo belegd, zij hebben de ervaring en kennis en ze krijgen voor vijf jaar subsidie, zodat ze echt wat kunnen ontwikkelen en de focus kunnen leggen op de jongeren die het nodig hebben. Het gaat dan toch weer om de betrokken professionals die zien wat er in een wijk speelt en daarop actie kunnen ondernemen.’

Van Deijck: ‘Ik zie zeker dat de ogen bij gemeenten opengaan. Het gesprek aangaan – met collega’s  onderling, met collega’s van handhaving, met professionals in de wijk – daar begint het mee. Dat is ongemakkelijk, maar dat gesprek moet wel gevoerd worden.’