Bundel ‘Een radicale omkering in het sociaal domein’

Laatste update:

Een prettige manier voor professionals om ‘te doen wat nodig is’ en ruimte te creëren voor eigen besluiten is het team- of maatwerkbudget. In de meeste gemeenten is dit een succes. Het legitimeert maatwerk net wat gemakkelijker. Het is een ideale bypass om wettig en aanvaardbaar af te wijken van de regel.Er bestaan verschillende varianten van het maatwerkbudget. Zo werkt de gemeente Amsterdam met het Teambudget dat professionals naar eigen inzicht kunnen inzetten voor noodhulp. Het helpt om escalatie te voorkomen én een groot verschil te maken voor de klant. De professionals beslissen zelf over het budget, maar wel altijd in collegiaal overleg. Een leerzaam proces dat het vakmanschap vergroot:

Zo werkt het Teambudget in Amsterdam

‘Aanvragen voor noodhulp worden aan het hele team voorgelegd en samen besproken – anoniem, in de trant van ‘moeder van drie kinderen met een uitkering’. De klantmanager weet wat de klant op maat nodig heeft en de inkomensconsulent kan op de rem trappen als iets niet rechtmatig is’, vertelt projectleider Anneke Ensink van de gemeente Amsterdam.

‘Uiteindelijk moeten minimaal drie leden akkoord zijn met een donatie. Voor snelle communicatie zijn de hulpverleners zelf een appgroep gestart, wat super werkt. Uiteenlopende kennis wordt simpel en laagdrempelig gedeeld. […] Een voorbeeld: om daklozenopvang te voorkomen hebben we weleens 250 euro uit het Teambudget verstrekt om een schuur tijdelijk bewoonbaar te maken. Via andere wegen lukt dat nooit zo snel.’

‘De opzet is dat de teams het onder elkaar regelen en zo beter worden in hun vak. En de teamleden zijn unaniem enthousiast, aldus Ensink. ‘Het samen beslissen en de snelle afhandeling in korte lijnen waarderen zij zeer. Ook de onderlinge netwerken die ontstaan zijn zeer waardevol. Ze weten elkaar nu ook voor andere zaken eerder te vinden.’

Hulpverleners moeten overigens wel wennen aan de verantwoordelijkheid, heeft Ensink gemerkt. ‘Beslissen over geld zit niet in hun systeem, dat vinden ze ingewikkeld. Ze zijn bang voor willekeur en de verantwoordelijkheid die dit met zich meebrengt. Of ze vrezen voor de aanzuigende werking van het budget. Dan is het aan de teamleider om te zeggen: gewoon doen en zien wat je ervan leert. Amsterdam heeft als regel ingevoerd dat hulpverleners van 20 procent van hun beslissingen spijt mogen hebben. Als ze er maar van leren.’ (1)

Creatief de grenzen opzoeken

Rudy Kok is projectleider bij het zogeheten Doorbraakproject van de gemeente Groningen en experimenteert net als zijn collega’s in Amsterdam met een integraal maatwerkbudget. Als lastig punt noemt hij het onderscheid dat soms tussen inwoners wordt gemaakt. Als de ene bewoner de inrichting van de aangepaste woning vergoed krijgt, waarom moet een andere bewoner het dan doen met verouderde spullen? ‘Je moet dat goed kunnen motiveren en daarin heel transparant zijn. Die vrijheid is een leerproces. Daarom nemen consulenten de casuïstiek met elkaar door. De kwesties liggen vaak buiten hun comfortzone, dus ze moeten dan echt de grenzen durven opzoeken.' (2)

Groepsdiscussies

In Almere letten hulpverleners er scherp op dat ze niemand onterecht bevoordelen en dat mensen zelf hun problemen oplossen. Zomaar wat geld geven verandert immers niets aan de oorzaak. Daarover voeren zij stevige discussies met elkaar, vertelt Jacko van der Meulen, afdelingsmanager Zorg en Welzijn. ‘Ze geven elkaar feedback over hun afwegingen en reiken tips aan voor mogelijke alternatieve geldbronnen. Daarmee hebben de discussies over het maatwerkbudget – onvoorzien – het karakter van een intervisie gekregen.’

‘Je moet boven tafel krijgen wat er precies met het maatwerkbudget gebeurt en wat daarvan het resultaat is’, vervolgt hij. ‘Zo krijg je inzicht in wat echt nodig is voor onze inwoners en wat er mogelijk moet gebeuren om bestaande regelingen te verbeteren. (3)

Werken in teams

Werken met een maatwerkbudget betekent in Huizen, Amsterdam en Groningen: werken in (integrale) teams. Een goed idee, vindt Henk Spies, onderzoeker, trainer en adviseur in het sociaal domein. Hij trekt de vergelijking met ziekenhuizen, waar medisch specialisten nauw samenwerken met artsen-in-opleiding, studenten die een groot deel van het uitvoerende werk doen. De ervaren rot in het vak profiteert van de actuele kennis van de arts-in-opleiding, de junior heeft toegang tot de schat aan ervaring van de medisch specialist. Dat model zou ook bruikbaar zijn in het sociaal domein, denkt Spies. Professionals vinden het immers nogal eens lastig om te besluiten tot bijvoorbeeld de inzet van maatwerkbudget – ‘mag het wel, is het legitiem?’ ‘Bij dat soort inschattingen hebben junioren enorm veel baat bij de ervaringen van mensen die al vaak met dat bijltje gehakt hebben.’

Maatwerk: bypass of standaard?

De vraag komt op of een bypass tijdelijk is of dat je de constructie altijd nodig hebt. Bestuurder Ilja van den Hoek van het Instituut voor Maatschappelijk werk zei daarover in een van Divosa’s 100 gesprekken: ‘Een valkuil bij maatwerk is dat situaties als uitzondering worden beschouwd en dus maatwerk nodig hebben. Terwijl je als je beter kijkt, ziet dat het meestal geen uitzonderingen betreft, maar dat er patronen te ontdekken zijn. Naast het direct leveren van maatwerk op korte termijn en op casusniveau is ook – en nog veel meer – winst te behalen in het onderzoeken van en ingrijpen in de onderliggende patronen. (4)

Voetnoten

'Teambudget brengt versnipperd hulpverleningsveld bijeen'. In: Trots op je vak nr 20, 2019.
'Creatieve oplossingen met maatwerkbudget'. In: Trots op je vak nr 20, 2019.
'Klein bedrag, groot effect – óók op vakmanschap'. In: Trots op je vak nr 20, 2019.
Ilja van den Hoek, 100 gesprekken. 2020, Divosa.