Bundel ‘Een radicale omkering in het sociaal domein’

‘Tussen droom en daad staan wetten in de weg, en praktische bezwaren’, merkte Willem Elsschot al in 1910 op. Maar laten we niet vergeten dat de wetten en regels die soms in de weg zitten, er niet voor niets zijn. Ze verschaffen duidelijkheid, geven houvast, bieden zekerheid en vormen een eerlijke basis. We kunnen er niet omheen en moeten dat ook niet willen. Máár: we moeten er ook niet achter wegduiken.

Laveren tussen regels en ruimte, dat is wat professionals te doen staat, schrijven Sophie Albers en Albert-Jan Kruiter van het Instituut voor Publieke Waarden in hun pleidooi ‘Doen wat goed is’ (1) (je leest hierover meer in hoofdstuk 2). Professionals voelen heel goed aan wat gepast of gewenst is in een bepaalde situatie en moeten daarnaar kunnen handelen. Zij vertegenwoordigen de rechtsorde vanuit medemenselijkheid; zij zijn geen uitvoerders van standaardregels.

Maar, signaleren de twee auteurs in lijn met Bakker-Klein: vaak wordt in de praktijk van alledag helemaal niet gewaardeerd dat professionals zelf creatieve oplossingen bedenken. Veel organisaties waar wordt gezegd ‘we willen ruimte bieden’, blijken huiverig de daad bij het woord te voegen.

Verkenners en pioniers

‘De belofte van de decentralisatie is op het bordje van de professional gelegd’, zo vatte actieonderzoeker Sociaal domein Pieter Hilhorst (2) vijf jaar decentralisaties begin 2020 samen. En al tijdens het Divosa Voorjaarscongres van 2016 zei Piet Hein Donner (3), toenmalig vicepresident van de Raad van State: ‘Het is een geheel nieuwe benadering in de uitvoering van overheidszorg. U bent daar de verkenners en pioniers van.’

De decentralisaties in het sociaal domein van Rijk naar gemeenten zijn niets meer of minder dan een systeemverandering onder grote financiële druk en van zeer hoge maatschappelijke betekenis – die er in tijden van corona bovendien niet kleiner op is geworden. En dat zonder blauwdruk. Een belangrijke vraag luidt dus: wat is er nodig om zelfstandig werkende professionals hun werk te laten doen, om ervoor te zorgen dat zij kunnen doen wat nodig is (en het niet bij pleisters plakken blijft)? Het antwoord: daarvoor moet de basis op orde zijn.